3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Ҳуқуқ нормалари – давлат томонидан ўрнатиладиган ва маъқулланадиган, муайян шаклда ифодаланадиган, ижтимоий муносабатларни тартибга солишга қаратилган умуммажбурий ҳулқ-атвор қоидалари. Ҳуқуқ нормаси – ҳуқуқ тизимининг энг асосий, дастлабки элементи бўлиб, давлат жорий этган, бажарилиши жамиятнинг барча аъзолари учун мажбурий бўлган, ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи турмуш қоидасидир. Ҳуқуқ нормаси умумий, яъни ҳаммага тааллуқлидир. У доимо қўлланиладиган бўлиб, унда бажариш шартлари, субъектлар ўртасидаги тартибга солинадиган ижтимоий муносабатлар, тарафларнинг ҳуқуқ ва бурчлари, бажармаганлик учун жазо чоралари белгиланади.

1 Одилқориев Х.Т., Якубов Ш.У. Миллий ҳуқуқий тизим ва ҳуқуқий қадриятлар: Монография. – Тошкент: SMI-ASIA, 2010. – Б. 27-30.

19.2. Ўзбекистонда ҳуқуқ тармоқлари ва ҳуқуқ институтлари....

Юқорида таъкидланганидек, ҳуқуқ тармоқлари – ижтимоий муносабатларнинг йирик яхлит бир соҳасини тартибга солувчи ҳуқуқий нормалар мажмуидан иборат ҳуқуқ тизимининг тарибий қисмидир. Ўзбекистонда ҳозирги пайтда мавжуд энг асосий ҳуқуқ тармоқлари ва уларнинг ўзига хос жиҳатларига, предмети ҳамда тартибга солиш усули хусусиятларига, ҳар бир тармоқнинг ҳуқуқ тизимида эгаллаган ўрни ва уларнинг ўзаро фарқларига алоҳида тўхталиб ўтиш мақсадга мувофиқдир.

Мамлакат ҳуқуқ тизимида етакчи ўринни конституциявий (давлат) ҳуқуқ соҳаси эгаллайди. Бу ҳуқуқ тармоғи давлатга оид энг муҳим, асосий муносабатларни тартибга солади ва шу боис унинг нормаларида бошқа ҳуқуқ соҳалари учун негиз – пойдевор бўладиган қоидалар мустаҳкамланган. Унинг асосий нормалари Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси ва бошқа қонунчи- лик ҳужжатларида мустаҳкамланган. Конституциявий ҳуқуқ нор- малари Ўзбекистоннинг конституциявий тузуми асосларини, шахс- нинг ҳуқуқий ҳолати, давлат ҳокимиятининг олий ва маҳаллий органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолия- ти асосларини ва давлат тузилишига оид бошқа масалаларни мус- таҳкамлайди. Давлат тузумига оид муносабатлар бевосита консти- туциявий ҳуқуқнинг объекти ҳисобланади. Бу ҳуқуқ тармоғи усулининг мазмуни – таъсис этиш, мустаҳкамлашданиборатдир.
Таъкидлаш жоизки, мазкур ҳуқуқ нормалари, асосан, гипотеза ва диспозициядан иборат тузилмага эга бўлиб, уларда аниқ санкция мустаҳкамланмаган. Айни пайтда, Конституциянинг баъзи норма- лари тўғридан тўғри амал қилиши, қўлланиши мумкин.