3. маъруза матни 1-боб. Давлат ва ҳуқуқ назариясининг предмети ва унинг ўзига хос хусусиятлари

Ҳуқуқнинг функциялари – бу ижтимоий муносабатларни тартибга солишда ҳуқуқнинг ролини ифодаловчи ҳуқуқий таъсир қилишнинг асосий йўл (канал)ларидир.
Ҳуқуқнингэнг асосий вазифаси жамият, давлат ва бошқа субъектларнинг туб манфатлари йўлида ҳуқуқий тартибот шакллантириш ва уни таъминлашдир. Ҳуқуқ шахсларнинг фаолиятига зарур ташкилийлик, мувофиқлик, барқарорлик ва ишонч бахш этади.
Ҳуқуқнинг моҳияти ва ижтимоий вазифаси унинг функ- цияларида намоён бўлади. Ҳуқуқ, аввало, жамият ҳаёти- нинг турли жабҳалари – иқтисодиёт, сиёсат, ижтимоий соҳага, маданий-маънавий муносабатларга таъсир этади ва шу тариқа иқтисодий, сиёсий ва тарбиявий мазмундаги умумижтимоий функцияларни бажаради.
Ҳуқуқ функцияларини икки хил нуқтаи-назардан, яъни махсус юридик (тор маънода) ва умумижтимоий (кенг маънода) таснифлаш мумкин.
Махсус юридик функциялар - тартибга солувчи (регулятив) ва қўриқловчи каби турларга бўлинади.
Тартибга солувчи функция –бирламчи аҳамиятга эга бўлиб, бу функция орқали ҳуқуқий таъсир қилиш жамият тараққиёти эҳтиёжларига мос келадиган ижтимоий муносабатлар амалда бўлиши таъминланади ва ривожлантирилади.
Тартибга солиш функциясининг қуйидаги шакллари мавжуд: а) юридик нормалар гипотезаларида тегишлиюридик фактларни белгилаш; б) у ёки бу типдаги ҳуқуқий тартибга солишда ҳуқуқ субъектлари мақомини белгилаш ва ўзгартириб туриш; в) қонунчиликда рағбатлантириш, имтиёзлар, енгилликлар ва бошқа рухсат этувчи ҳолатларни мустаҳкамлаш;г) давлат органларининг ҳуқуқ ва мажбуриятлари ҳамда мансабдор шахсларнинг ваколатларини белгилаш ва бошқалар.
Кенг маънода ҳуқуқнинг иқтисодий (иқтисодий муносабатларни тартибга солиш ва қўриқлаш), сиёсий (жамиятнинг сиёсий тузумини белгилаши, давлат ва жамият институтлари фаолиятларини белгилаши), тарбиявий (кишиларда ҳуқуққа мос хулқ-атворни шакллантириши), коммуникатив (ахборот тизими каби бошқариш субъектлари ва объектлари ўртасида алоқа воситасини бажариши) функциялари мавжуд.
Ҳуқуқнинг регулятив (тартибга солувчи) функцияси – ҳуқуқнинг ижтимоий вазифаси билан белгиланган бўлиб, у хулқ- атворнинг ижобий қоидасини ўрнатиш, жамият, давлат ва фуқаро- лар манфаатларига оид муносабатларни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришга кўмаклашиш мақсадида ҳуқуқ эгаларига субъектив ҳуқуқлар бериш ва юридик мажбуриятлар юклашда намоён бўлади.