3 leksikologiya (leksika). So‘z va leksema

ZID MA’NOLI SO`ZLAR(ANTONIMLAR )

Biz o'zimizni qurshab turgan olamni sezgi a’zolarimizning bosh miyamizga bergan axboroti yordamida bilib olamiz. Bilish jarayonida narsa va hodisalarni, harakat-holatlarni, belgi va xususiyatlarni bir-biriga zidlash, ularning o'zaro o'xshash va farqli tomonlarini aniqlash katta ahamiyatga ega. Bizning butun bilim faoliyatimiz zidlanishshlarga asoslangan desak, yanglishmaymiz. Jaloliddin Rumiyning ta’kidlashicha, har qanday «ashyo»ning qimmati ziddi bilan ayon bo'ladi, ziddi bo'lmagan narsani ta’rif etish imkoniyatdan tashqaridadir.

Tangri nurning oshkor bo`lishi uchun qorong`i etib yaratilgan mazkur olamni mavjud ayladi...Odam ro`parasida Iblisning, Muso qarshisida Fir’avnning,Ibrohim oldida Namrudning va Mustafo qarshisida Abu Jahlning paydo bo`lishini bunga misol qilib keltirish mumkin.


Zid ma’noli so’zlar (antonimlar) qarama-qarshi ma’noli so'z va qo‘shimchalardir. So'z maqomidagi antonimlar lug'aviy (leksik) antonimlar, qo'shimcha maqomidagi antonimlar esa affiks antonimlar deyiladi.
Zid ma’noli so'zlar doimo ikki qarama-qarshi a’zodan iborat bo'la­di. Birini aytsak, ikkinchisi xayolimizga keladi. Masalan, achchiq deyishimiz bilan shirin esimizga keladi. Zid ma’noli so'zlar birgalikda qo'llanib yangi so'z hosil qilishi mumkin. Masalan: yosh-u qari - bari, achchiq-chuchuk - ovqat turi, uzoq-yaqindan - hamma yoqdan kabi.

Antonimlar inson faoliyatidagi eng muhim siyosiy, axloqiy, fanniy qarashlar umumlashmasini aynan ifodalashga qulay usul sanaladi.

Antonimlar ko'proq badiiy uslubda qo'llanilib, qarama-qarshi tushuncha (tazod, antiteza, kontrast) uslubini yaratish uchun xizmat qiladi:
Meni kim ko'rsa farq etmas xazon birla bahorimdan.

Antonimlik hodisasi ham faqat bir turkum doirasida uchraydi. Antonimlar ko'proq sifat turkumida kuzatilib, olmosh, son va modal so'zlarda deyarli uchramaydi.

Antonimlarga misollar:
1. Kattaga hurmatda, kichikka izzatda bo`l.
2. Yaxshiliknur keltirar, yomonlikzulmat.
3. Yomonni tanqid qil, yaxshiga taqlid qil.
4. Ko`p bilgan oz so'zlar, oz so'zlasa ham, soz so'ziar.
5. Mard o'zar, nomard to'zar.