|
Mashqlar yordamida tushunchalarni shakllantirish
Fanda jumladan, geometriyada tushunchalarning ikki turi qaraladi: a) geometrik ob’yektlarni xarakterlovchi tushunchalar, masalan, ,, nuqta “ , ,, to’g’ri chiziq” , ,,burchak” , ,, trapetsiya” vahokazo; b) geometrik ob’yektlar o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlarni aks ettiruvchi tushunchalar , masalan, o’xshashlik ( figuralar uchun), ,,…da yotadi “ , ,, …orqali o’tadi “ ( nuqta va to’g’ri chiziqlar uchun), ,, kesishadi”( to’g’ri chiziqlar uchun) va hokazo.
Odatda birinchi turdagi tushunchalar uchun tushuncha termini saqlab qolib ikkinchi turdagi tushunchalarni munosabatlar deb ataladi. Bu terminlar o’zida matematikaning o’rganish funksiyasini ham yaqqol aks ettiradi. Haqiqatan ham matematika haqiqiy dunyoning miqdoriy munosabatlari va fazoviy formalarini o’rganadi.
Geometrik tushunchalarni bunday ikki turga bo’lish undagi mashqlarni ham ikkki gruppaga bo’lishni taqazo etadi: a) geometrik tushunchalarning mohiyatini ochib beruvchi mashqlar; b) geometrik munosabatlarning mohiyatini ochib beruvchi mashqlar.
Masalalar:
O’quvchilarni yangi tushunchani o’zlashtirishga tayyorlaydi;
O’quvchilarga o’rganilayotgan tushunchaning hajmi va mazmunini ochish imkonini beradi;
O’quvchilarning tushunchalarning tuzilishini tushinishlariga ko’maklashadi.
Masalalarning o’qitishdagi bu funksiyalarini e’tiborga olib,masalalardan matematik tushunchalarning o’rganishni ta’minlovchi ( ya’ni idrok qilishga tayyorlash, uning mazmunini ochish va mustahkamlash). Material sifatida foydalanish maqsadga muofiqdir.
Masalalar sistemasidan foydalanishga bunday yondashishni sxematik ravishda ,, masala – nazariya- masala “ shaklida ifoda qilish mumkin. Buni o’zaro aloqada bo’lgan ,, masala-nazariya” (1) va ,, masala-nazariya” (2) kabi ifoda shaklida yozish mumkin [74;4].
(1) ko’rinishdagi masalalar sistemasini yechish protsessida o’quvchilar o’rganilayotgan tushunchaga yakun yasashga olib kelinadi, ularga tushunchaning nazariy mazmuni (tushunchaning hajmi va mazmuni, uning ta’rifi, boshqa tushunchalar bilan aloqadorligi) ochib beriladi.
(2) ko’rinishdagi masalalar sistemasini yechish protsessida o’quvchilar egallagan abstrak holdagi bilimlarni konkret hollarda qo’llashga ( ob’yektlarni ularning ma’lum bo’lgan muhim alomatlari izlashg) o’rgatiladi. Ikkala ko’rinishdagi masalalar sistemasi o’rgatish xarakteridagi masalalar sistemasini tashkil qiladi.
Geometrik tushunchalar ikki sinfining (ob’yektlar va ular o’rtasidagi munosabatlar) o’quvchilarda shakllanishni quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin:
1. O’quvchilarda ob’yektlar (yoki ular munosabatlari) ning ma’lum bir to’plami haqidagi fazoviy tasavvurlar hosil qilish;
2. Ob’yektlar (yoki ular munosabatlari)ning muhim asoslarini aniqlash;
3. Tushunchalarning ta’rifini ifoda qilish;
4. Ta’rifda ko’rsatilgan xarakteristik xossalarning to’laligini aniqlash va ta’rifni ifoda qilishdagi talablarga rioya qilish;
5. O’quvchilarda tushunchalar va ular sistemasining mantiqiy tuzilishi haqidagi tasavvurni shakllantirish;
6. Ma’lum bo’lgan umumiy, abstrakt holatlar asosida konkret hollarni o’rganish.
Unga ko’ra, o’rgatish xarakteridagi masalalar o’z ichiga:
I. O’quvchiga o’rganilayotgan obyektlar ( yoki ular munosabatlari) haqida obrazli tasavvur hosil qilishga tushunchaning hajmi haqida tasavvur hosil qilishga ko’maklashuvchi.
II. O’quvchiga yechish protsessida qaralayotgan to’plamdagi har bir obyekt(yoki ular munosabatlari)ga xos bo’lgan xossalarni ochib beruvchi.
III. O’quvchiga o’rganilayotgan tushunchaning avvallari aniqlangan muhim xossalari asosida shu tushunchaning ta’rifini tuzish va ifoda qilishga imkon beruvchi.
IV. O’quvchiga ta’rifda ko’rsatilgan har bir xossaning maqsadi zarurligini tushunib yetishga ko’maklashuvchi.
V. O’quvchining yechish protsessida ta’rifda ko’rsatilgan xossalar qatoriga kirmagan, lekin bu xosalarning natijasi sifatida kelib chiqadigan yangi xossalarni topishda ( qo’lga kiritishda) ta’rifning ro’lini aniqlashga yoki qaralayotgan tushunchani avvallari o’rganilgan tushunchalar bilan aloqasini izlashiga imkon beruvchi .
VI. O’quvchida: a) muhim xossalari ta’rifda ko’rsatilgan obyektlar (yoki ular munosabatlari)ning shunday to’plami haqiqatdan ham mavjudligiga ishonch hosil qilishga; b) umumiy , abstrakt holdagi bilim qanday qilib konkret, xususiy xolatlarini o’rganishga imkon berishni qo’lga kiritishga sharoit yaratuvchi masalalarni oladi. Daslabki beshta ko’rinishdagi masalalarni yechish protsessida o’rganilayotgan tushunchaning mazmunini ochish amalga oshiriladi, aqliy faolyat konkretdan abstraktga tomon yo’naltiriladi. Shuning uchun ham ular (I) ko’rinishdagi masalalar sistemasini tashkel qiladi.Oxirgi ko’rinishdagi masalalarni yechish protsessida aqliy faolyat abstraktdan konkretga tomon yo’nalgan bo’ladi.Ular (II) ko’rinishdagi masalalar sistemasini tashkil qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
