3 -mavzu. Mikroorganizmlarni o‘sishi va ko‘payishi. Mikroorganizmlarning oziqlanishi. Mikroorganizmlar metabolizmi

Mikroorganizmlarning uglerod bilan oziqlanishi.
Uglerod manbalariga ko‘ra, 
mikroorganizmlar avtotrof, ya’ni uglerodni anorganik moddalardan o‘zlashtiruvchilarga va 
geterotrof, ya’ni uglerodni organik holda o‘zlashtiruvchilarga bo‘lishini yuqorida ham aytib 
o‘tilgan edi. Turli shakarlar, spirtlar, organik kislotalar, uglevodorodlar bular uchun asosiy oziqa 
manbai bo‘ladi.
Eng yaxshi oziqa tarkibida oksidlangan-СН
2
ОН-СНОН-СОН guruhlari bo‘lgan (spirtli 
gruppaga ega) uglerod manbalaridir, shuning uchun bunday guruhlarga ega bo‘lgan glitserin, 
mannit, shakarlar va bir qator organik kislotalar eng yaxshi oziq manbai hisoblanadi. Tabiatda 
polisaxaridlardan sellyuloza va kraxmal ko‘p. Bu moddalarning struktura elementi bo‘lgan 
glyukozani ko‘p mikroorganizmlar ishlatadi.
Umuman mikroorganizmlar boshqa organik birikmalarni ham o‘zlashtirish qobiliyatiga 
egadir. Chumoli kislota (НСООН) va shovul kislota (СООН-СООН) faqat ba’zi 
mikroorganizmlar tomonidan o‘zlashtiriladi, xolos.
To‘la qaytarilgan uglerod birikmalari (СН
3
, СН
2
radikallariga ega moddalar)
mikroorganizmlar tomonidan ancha qiyin o‘zlashtiriladi. Metil va metilen gruppalarini tutuvchi 
moddalar gaz holatidagi uglevodorodlar, parafin, oliy yog‘ kislotalari (Aspergillus flavus) va 
hokazolar qiyin o‘zlashtiriladi. V. O. Tauson ham 1925 yildan boshlab to 1935 yilgacha 
uglevodorodlarni oksidlovchi bakteriyalar va zamburug‘lar ustida ish olib boradi va ularni ikki 
guruhga: aeroblar va anaeroblarga ajratadi. U parafinlarning Asp. flavus tomonidan 
parchalanishini va oraliq mahsulot — murakkab efirlar hosil bo‘lishini kuzatgan. Toluol, benzol 
va ksilolni parchalovchi mikroorganizmlar turlarini aniqlaydi. Ba’zi boshqa tur 
mikroorganizmlar esa 2 halqali (definil, naftalinni), uchinchilari uch halqali (fenantren va 
antratsen) uglevodorodlarni ham parchalaydi. Tauson neft, terpinlar va smolalarning 
oksidlanishini ham aniqlagan. Uning bu ishlari geterotrof mikroorganizmlarda moddalar 
almashinuvi protsessi nihoyatda xilma-xil ekanligini ko‘rsatadi.