|
Seraminomalar qabilasi – Ceramiales
Bu qabilaga kiruvchi qizil suvo’tlar eng ko’p turga ega bo’lib, yuksak taraqqiy etgan.
Ularni eng xarakterli belgilari shundan iboratki, karpogon urug’langandan keyin, uni
yonginasida auksilyar hujayralar taraqqiy etadi. Bundan tashqari prokarpiyga ega. Bularda uzun
ooblastem ipchalar bo’lmaydi. Karpogonni qorin qismi auksilyar hujayra bilan qo’shilib
sistokarpiy hosil qiladi. Eng sodda tuzilgan, vakili kallitamnion (Callithamnion)ning tallomi
shoxlangan butachaga o’xshash, uni shoxlari bir qator ko’p yadroli h ujayradan iborat.
Boshqa turlari murakkab morfologik tuzilgan. Masalan, delesseriya (Dellesseria) och qizil
rangda, tallomi butacha shaklda bo’lib, shoxlangan. Shimoldagi dengizlarning chuqur joylarida
o’sadi.
Shoxlangan tallomi qisqa tana va uning uchidan ketgan lansetsimon plastinkalardan iborat.
Plastinka osti kichrayib, barg bandiga aylangan va patsimon tomirlarga ega.
Bu qabilaning eng muhim turkumlaridan biri polisifoniya (Polysiphonia), bilan
mukammalroq tanishamiz. Bu qizil suvo’ti shimoliy va janubiy dengizlarda keng tarqalgan.
Tallomi pushti qizil rangda, butacha shaklida, shoxlangan, shoxcha uchlaridagi hujayralar
sigmentlarga bo’lingan. Bu sigmentlar bir necha bo’lingandan so’ng, markaziy o’zak hujayradan
bo’g’inlar bilan ajraladi. Natijada markaziy o’zak (sifon), po’stloq hujayralar bilan qoplanadi.
Ba’zi turlarida markaziy o’zak hujayra bo’linib, ko’p qavatli po’stloq hosil qiladi.
Jinsiy prosess mahsuloti - gametofit (erkak va urg’ochi) organlar maxsus shoxchalar
uchidagi monosifon ichida trixoblastlarda taraqqiy etadi. Erkak trixoblast hujayralar bo’linib
beshta markaziy hujayra hosil qiladi. Markaziy hujayraning bittasi o’sib, karpogonga aylanadi.
Karpogon urug’langandan keyin, chetdagi hujayrani o’sishidan auksilyar iplar hosil bo’ladi, va
karpospora atrofida joylashib sistokarpiyni yuzaga keltiradi. Sistokarpiy pishgandan so’ng,
undan karposporalar yetiladi. Karposporalarning o’sishidan tetrosporofit, tetrosporofitlarda esa
tetrosporangiy va tetrosporalar yetiladi. Tetrosporalarning o’sishidan gametofit nasl beruvchi
o’simlik o’sadi.
Qizil suvo’tlarining kelib chiqishi va evolyusiyasi
Qizil suvo’tlari tabiiy va qadimiy o’simliklardan hisoblanadi, ularni qoldig’i silur va
devon davrlaridan ma’lum. Hujayrasidagi pigmentlar bittadan tilakoidlarning bo’lishligi
xivchinli stadiyalarni yo’qligi jihatidan, ular ko’k yashil suvo’tlariga yaqin turadi. Ammo
hujayra tuzilishi va jinsiy ko’payishi bilan ko’k yashil suvo’tlardan farq qiladi.
Hozirgi vaqtda usuvchi qizil suvo’tlarda harakatchan stadiyalarni yo’qligi, ularni
xivchinlardan kelib chiqqan deb aytib bo’lmaydi.
Xorijiy olimlar (I.Simon-Bichard-Breaud 1972 Bonneimaisonia humifera) deb ataladigan
qizil suvo’ti hujayrasida yashirin holda saqlangan xivchin borligini aniqladilar. Bu ma’lumot,
ehtimoldan holi bo’lmasa kerak, shuning uchun qizil suvo’ti filogeniyasini aniqlashda ularni
boshqa suvo’tlari bo’limlari bilan yaqinligini qayta ko’rib chiqishni talab etadi. Qizil suvo’tlari
bo’limining ikki ajdodi o’rtasidagi evolyusiya bir xil bormagan. Bangiyasimonlar ajdrdining
vakillarida karpogon morfologik jihatdan vegetativ organlari juda ham yaqin, hali ularda jinsiy
organ takomillashmagan. Bu esa bangiyasimon ajdodining, floridiyasimonlar ajdidiga nisbatan
ancha primetiv ekanligidan dalolat beradi. Floriyasimon ajdodining vakillari jinsiy organ
karpogon differensiyalangan bo’lib, ular trixogina yordamida spermani ushlab olishga
moslashgan. Eng sodda tuzilgan tartib nemalionnomalar bo’lib, ularda auksilyar hujayralar
rivojlanmagan, gonimoblastlar esa karpogon urug’langandan sung, uni qorin qismidan taraqqiy
etadi. Qizil suvo’tlar evolyusiyasining keyingi bosqichini kriptonemonomalar tartibi tashkil
etadi. Ularda auksilyar hujayralar bo’lib, karposporalar miqdorini oshirishga imkon yaratadi.
Evolyusiyaning eng yuqori bosqichini sermainomalar egallagan. Ularda prokarpiy va auksilyar
hujayralar bo’lib, urug’lanish sodir bo’lgandan keyin rivojlanadi, bundan tashqari bu tartib
turlarga boy.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
