2–mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq va G’arb falsafasi. Reja

Lekin bilim ob’ektiv va haqiqat bo’lishiga qaramasdan, u hamma narsani qamrab ololmaydi. Falsafiy, metafizik bilim dunyosi ustida boshqa bir dunyo borki, u bilan ilohiyot shug’ullanadi. Bu dunyoga tafakkurning tabiiy kuchi bilan kirish mumkin emas. Foma Akvinskiy ta’limoticha, xristianlik dinining o’ta muhim sirlari falsafa va bilimdan tashqarida bo’ladi. Bu yerda gap g’ayri-tabiiy haqiqatlar haqida ketayapti. Lekin uningcha, fan va din o’rtasida qarama-qarshilik yo’q. Xristian dini aqldan ustun turadi, lekin aqlga qarama-qarshi emas. Haqiqat faqat bitta, chunki u xudodan kelib chiqadi. Xristian diniga qarshi inson aqli pozitsiyasidan qarama-qarshi qo’yilgan dalillar komil, ilohiy aqlga qarama-qarshidir. Inson tafakkuri ega bo’lgan vositalar esa yetarli emas. Bunday fikrni Foma hamma vaqt o’zining bahs yurituvchi risolalarida ta’kidlaydi. Bu munozarali risolalar mushriklarga ham, xristian shakkoklariga ham qarshi qaratilgan edi.

Uningcha, falsafa ilohiyotga, dinga shuning uchun xizmat qilishi kerakki, u diniy haqiqatlarni aks ettiradi, ularni tafakkur kategoriyalarida talqin qiladi, shuningdek, dinga qarshi bo’lgan soxta dalillarni inkor qiladi. Falsafaning o’zi g’ayritabiiy haqiqatni isbot qilolmaydi, lekin unga qarshi qo’yilgan dalillarni kuchsizlantiradi. Akvinskiy dunyoqarashida ilohiyotning quroli sifatidagi falsafaning roli mukammal o’z aksini topgan.

Akvinskiyning borliq haqidaga ta’limotida olam bir necha bir-biridan ajralgan pog’onalarga bo’lingan tartibda mavjuddir. Eng quyi pog’ona- o’lik tabiat. Uning ustida o’simlik va hayvonot dunyosi mavjud. Ulardan esa eng yuqori pog’ona odamlar dunyosi kelib chiqadi. Odamlar dunyosi g’ayritabiiy, ruhiy dunyoga o’tish bosqichidir. Hamma mavjud narsalarning maqsadi, ma’nosi, oliy darajasining birinchi mutlaq sababi, eng komil reallik-xudodir.