2–mavzu. Falsafiy tafakkur taraqqiyoti bosqichlari: sharq va G’arb falsafasi. Reja

Jabrdiyda Yustin (100-165) II asrning eng mashhur apologeti bo`lgan. U mushriklik diniga mansub bo`lgan oilada tug`ilgan, juda yoshligidanoq haqiqatni topish maqsadida falsafa bilan shug`ullangan. U stoiklar falsafasidan, Platon idealizmidan, Aristotel qarashlaridan haqiqat izlagan. Uni Pifagorning matematik falsafasidan ham qidirgan.

Sxolastika so’zining lug’aviy ma’nosi «maktab», «o’qiydigan joy» kabilarni anglatadi. Sxolastlar deb, Buyuk Karl saroyidagi, saroy maktablaridagi o’qituvchilarni hamda dinni o’qitishda falsafadan foydalangan o’rta asr ilohiyotchilarini ataganlar. Bular haqiqatni yangidan qidirmaganlar, balki mavjud haqiqatni mantiqiy yo’llar bilan isbotlashga harakat qilganlar. Sxolastika- bu ilohiyotni ratsionallashtirishga bo’lgan urinishning yangi ko’rinishidir. E’tiqodni tafakkur bilan mustahkamlash maqsadida ilohiyot muqaddas kitoblar falsafiy nuqtai nazardan tadqiq qilinishi kerak, deb hisoblagan. Muqaddas kitob so’zlarini Aristotel deduktiv logikasi yordamida sistemalashtirish va yangi kashf qilingan Aristotel falsafasi bilan uyg’unlashtirish kerak, deb hisoblangan. Sxolastika Aristotel falsafasining Yevropaga kirib kelishining asosiy sababidir. V asrda Boetsiy tomonidan tarjima qilingan bir necha asarlargina mavjud edi. Uning dunyoqarashi haqida lotin tilidagi tarjimalardan juda kam ma’lumotga ega edilar. XII asrga kelib G’arbiy Yevropada Aristotelning lotin va arab tilidan tarjima qilingan asarlari bilan kengroq tanishdilar. Buyuk arab mutafakkiri Ibn Rushd (Averroes 1128-1198)ning tarjima va sharhlari 1200 yildan Yevropaga Ispaniya (Andaluziya) orqali kirib keldi. Sxolastikaning tarqalishiga yana bir sabab -muqaddas kitoblarni o’rganish uchun ayrim monax ordenlarining falsafaga qiziqishi bo’ldi. Masalan: Foma Akvinskiy, uning ustozi Buyuk Albert, Dominikan ordeni monaxlari, Uilyam Okkam va fransiskan ordenlari monaxlari edi. XII asrda vujudga kelgan universitetlar yangi ilmiy yo’nalishga boshpana bo’ldi va tez orada ilohiyotni mantiq va tafakkur yordamida o’rganshning dasturi ishlab chiqildi. Parij universiteti Abelyar davrida sxolastikaning yetakchi markaziga aylandi. Sxolastlar asosan haqiqatni qidirish bilan emas, balki mavjud bo’lgan umumiy haqiqatni ratsional tahlil qilish bilan shug’ullanganlar. Ular uchun haqiqatga qanday usul bilan erishilmasin, muqaddas kitoblarga e’tiqod usuli bilanmi yoki falsafiy mantiq usuli bilanmi, bundan qati’ nazar, haqiqatning garmonik tarzda yaxlit bo’lishi shart qilib qo’yilgan.