24-мавзу. ҚУрилишда илмий-техника тарақҚиёти ва унинг иқтисодий самарадорлиги

4 Илмий техник-тараққиётнинг қурилишдаги самарадорлигини иқтисодий баҳолаш ва унинг кўрсаткичлари
Илмий техник-тараққиёт борасидаги иқтисодий самарадорлик ва иш маҳсулдорлигини баҳолаш фан ва техника ривожланишига, ташкилий- техник ва хўжалик тадбирларини олиб боришга ўз ҳиссасини қўшади. Бунда тармоқ даражасида асосан қуйидагилар муҳим саналади:

• 
  лойиҳаларнинг янгилиги ва истиқболлиги;
  
• 
  ишлаб чиқаришнинг техник даражаси ва техник иқтисодий кўрсаткичларини оширишда қўшилган амалий улуши;
  
• 
  иш сифатини туширмаган ҳолда ўз муддатида бажариш;
  
• 
  илмий техник лойиҳаларни амалга оширишдан олинадиган иқтисодий самарадорлик;
  
• 
  янгиликларнинг мазкур соҳада мавжуд ўзимизнинг ва чет эл ютуқларидан фарқи.
  

Самарадорликни баҳолаш фан ва техника ривожланишининг режаларини тасдиқлашда, шунингдек қурилиш ташкилотларининг аниқ ташкилий техник тадбирларини кўрсатиб беришда катта рол ўйнайди.
Қурилишда илмий техник-тараққиётнинг самарадорлигини баҳолашнинг энг кўзга кўринган соҳалари бўлиб қуйидагилар ҳисобланади:
1. Ишлаб чиқариш ресурсларини тежалишини таъминловчи янги технологик жараёнларни қўллаш, ишлаб чиқаришни механизациялаш, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил этиш усуллари.
Бу ерда самарадорликни баҳолаш қуйидаги формула асосида баҳоланади:
Э = A ((С₁+Е_нК₁) - (С₂+Е_нК₂))
бунда: А - янги техникадан фойдаланган ҳолда ҳисобот йилида бажарилган иш ҳажми;
С₁,С₂ - таққосланадиган вариантлар бўйича ишнинг таннархи;
К₁,К₂ - худди шу вариантлар бўйича капитал қўйилмалар;
Ен - капитал қўйилмалар иқтисодий самарадорлигининг норматив коэффициенти.
2. Бутун хизмат даврида вақт омилини ҳисобга олган ҳолда эксплуатация қилиш ҳаражатларини тежаб қолиш орқали баҳоланадиган янги машина ва конструкцияларни қўллаш.
Янги қурилиш техникасининг самарадорлиги юқорида кўрсатилган формула бўйича баҳоланади. Бунда янги ва олдин экплуатация қилинган техниканинг қиймати ҳисобга олинади. Янги ва олдиндан экплуатация қилинган конструкциянинг узоқ муддатлигини ҳисоблаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:
К_э = (Р₁ + Е_н) / (Р₂ - Е_н)
Бунда: Р₁, Р₂ — таққосланадиган вариантлар бўйича қурилиш конструкцияларининг бир йил хизмат қилишга мўлжалланган қийматининг улуши.
3.Илмий техник-тараққиёт ютуқларидан фойдаланиш эвазига қурилишни давом этиш муддатини қисқартириш. Бунда иқтисодий самарадорлик қуйидаги формула бўйича аниқланади: