23 ma’ruza. Olamning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi reja: Olamning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi. Fizika va texnika taraqqtyoti

 
O'zbekistonda fizika sohasidagi izlanishlar. 
Forobiy, Beruniy, lbn Sino, 
Ulug'bek kabi buyuk allomalar yetishib chiqqan yurtimizdagi universitet va 
institutlarda hamda Fanlar akademiyasining ilmiy muassasalarida fizika fanining 
deyarli barcha yo
f
nalishlarida keng miqyosda tadqiqot ishlari olib borilmoqda. 
O‘zbekistonda 1920-30- yillarda fizika sohasida ilmiy tadqiqot ishlari oliy 
o’quv yurtlaridagi laboratoriyalarda olib borildi. 1932-yilda o‘zbekiston Fan 
Qo'mitasi tarkib topdi. 1943-yilda O'zbekiston Fanlar akademiyasi tashkil etildi. 
Shu yili O’zFA ning Fizika-texnika instituti, 1956-yilda Yadro fizikasi instituti, 
1966-yilda Astronomiya instituti, 1967-yilda Elektronika instituti, 1976-yilda 
«Fizika-Quyosh» ilmiy ishlab chiqarish biriashmasi tashkil etildi. Fizika bo‘yicha 
ilmiy tadqiqot muassasalari safiga 1977-yilda O‘zFAning Issiqlik fizikasi bo'limi, 
1992 
yilda «Koinot» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi, 1993-yilda 
Materialshunoslik instituti qo‘shildi. Ushbu ilmiy tadqiqot muassasalarida, 
shuningdek, Toshkent Davlat universitjeti (hozirda O’zbekiston Milliy 
universiteti), Samarqand Davlat universiteti, Nukus Davlat utiivdrsiteti Toshkent 
Davlat Texnika universiteti va boiihqa oliy o'quv yurtlarida fizika fanining turli 
muammolariga oid tadqiqot ishlari olib borilib jahon miqyosida fizika 
taraqqiyotiga tegishli hissa qo’shmordalar. 
O'zbekistondda Quyosh energiyasidan foydalanish va yadro fizikasi sohasida 
olib borilgan tadqiqot ishlari bilan tanishsiz. Fizikaning boshqa o’nalishlarida 
mamlakatimiz olimlari erishgan muvaffaqiyatiar beqiyosdir. Yarimo'tkazgichlar 
xossasiga ega bo’lgan qattiq eritmalaming bir necha tun hosil qilindi va ulaming 
fizik xossalari o’rgatildi. Tadqiqotlar natijalari asosidla o’ta yuksak chastotali 
diodlar, yarimo’tkazgichlarda tez kechadigan elektnon jarayonlami o’rganish 
uchim mo‘ljallangan asboblar tasviri uzatuvchi Fotodiod matrilsalar kremniy-litiyli 
detektor va boshqa asboblar yaratildi. 
Mamlakatitniz ilmiy tadqiqot muassasalarida va oliy o'qtiv yurtlari 
laboratoriyalarida qattiq jisrnlar fizikasi, issiqlik va molekulyar fizika, optika va 
akustikaning zamonaviy fundamental yo'nalishlari bo‘yicha amaliy ahamiyatga ega 
bo’lgan ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Jumladan, moddalaming yuqori 
temperaturajdagi sintezi strukturasi va xossalarini lazer nuri bilan boshqarishning 

---

5 
yangi ugullari ishlab chiqildi. 5 – 1000
0
C va 80 - 2000
0
C tempqratura intervalida 
isblaydigan pirometr, infraqizil nur chiqaradigan jismning nurlanishini qayd qila 
oladigan yangi tur qabulqilgich yaratildi. 
Kondensatlangan muhitlar optikasi sohasidagi o’ta toza shaffof muhitlarda 
lazer nurining tarqalishi bilan bog‘liq optik hodisalar o’rganilib, unda yangi hodisa 
- tezkor keng polosali lumninissensiya topildi. Lazer spektroskopiyasi sohasida 
nochizig’iy muhitlarda lazer nurining anomal og'ishi va o’z-o’zidan fokuslanish 
hodisalari kashf qilindi. Nochizig’iy modulyatsion nur tolalar optikasi yaratildi. 
Shuningdek, yuqori samarali nurlovchi diodlar (akademik M.S.Saidov), 
Rossiya bilan hamkorlikda kosmik tadqiqotlar uchun zarur bo’lgan qator 
materiallar yaratildi. 
Mamlakatimizda fizika sohasida olib borilayotgan tadqiqotlar hozirgi zamon 
fizikasining jahon miqyosida taraqqiy etishiga, xalq turmush tarzining 
farovonlashishiga xizmat qiladi. 
 
Nazorat savollari: 
1. Texnika taraqqiyotida fizika fanining tayanch ekanligini asoslab bering.
2. Qadimdan hozirgi davrgacha fizika va texnika taraqqiyoti haqida so’zlab bering 
3. O’zbekistonda fizika sohasida olib borilayotgan tadqiqotlar haqida nimalami 
bilasiz?