23 ma’ruza. Olamning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi reja: Olamning paydo bo‘lishi va evolyusiyasi. Fizika va texnika taraqqtyoti

 
Olamning elektromagnit manzarasi. 
XIX asrda elektromagnit hodisalami 
tadqiq qilish, ulaming qonuniyatlarini kashf etish boshlandi. Lekin ulami mexanik 
nuqtayi nazardan qandaydir fluid (faraz qilingan maxsus suyiiqlik, muhit) asosida 
tushuntirishga urinishlar bo‘ldi. Bunday qaiashlar tanqidga uchrab, inkor etila 
boshlandi. Sbunda 
M.Faradey elektromagnit maydon tushunchasini kiritdi. Bu fanda muhim 
olg‘a siljish bo‘ldi. So‘ngra bu g‘oyani rivojlantirib, J. Maksvell elektromagnit 
maydon nazariyasini yaratdi. Alohida-alohida deb qaralayotgan elektr va magnit 
hodisalar ma’lum tartibga keltirildi- Bunda elektromagnit maydon fazoda uzluksiz 
o‘zgaradi deb qaraldi, 
Olamning mexanik manzarasi bo‘yicha matcriya moddadan iborat deb 
qaralgan bo‘lsa, olamning elektromagnit manzarasida materiya maydon shaklida 

---

3 
bo‘lishi ham mumkinligi qayd etildi. Harakat faqat modda va uning zarralari 
harakatidangina iborat bo‘lmasdan, balki maydon va uning elektromagnit 
toiqinlarining harakati sifatida ham qaralishini taqozo etdi, O‘zaro ta’sir faqat 
gravitatsion maydon orqali bir ondagina emas, balki chekli tezlik bilan tarqaluvchi 
elektromagnit maydon orqali ham bo'lishi e’tirof etildi. Shunday qilib, Olamning 
elektromagnit manzarasi shakllandi. 
Shu bilan birga tabiatda ikkita fundamental o‘zaro ta’sir - 
gravitatsion va 
elektromagnit o’zaro ta’sir mavjudligi qayd etildi.
 
Olamning hozirgi zamou fizik manzarasi. 
XIX asr oxirlari va XX asr 
boshlariga kelib, atom fizikasi sohasidagi tadqiqotlar, elektromagnit maydon 
porsiyalar - kvantlardan iborat ekanligi o‘g‘risidagi nazariya, zarralarning to‘lqin 
tabiati haqidagi ta'limotlar klassik fizikaning qonunlari barcha fizik hodisalar 
uchun o'rinli bo'lavermasligini ko'rsatdi. Materiyaning uzlukli tuzilishga ega 
bo'lgan moddaga va uzluksiz maydonga bo'linishi o'zining absolyut ma’nosini 
yo‘qotdi. 
Korpuskulyar-tolqin dualizmi («dualizm» — «ikkiyoqlamalik» demakdir) 
materiyaning barcha shakllariga - moddaga va maydonga xosligi aniqlandi, Bular 
natijasida materiyaning kvant xossalari kashf etildi. 
Mikrozarralaming harakatini tavsiflovehi kvant fizikasi paydo bo Ugandan 
so'ng olamning yagona fizik manzarasidayangi elementlar ko‘zga tashlana bosh- 
ladi. Kvant nazariyasining prinsiplari mutlaqo umumiy bo‘lib, barcha zarralami, 
ular orasidagi o‘zaro ta’sirlami va ulaming o‘zaro aylanishlarini tavsiflash uchun 
qo‘llaniladi.