22-mavzu. Alt ni matematik va axborot ta’minoti Rejа

2. ALTda ob’ektlarni modellashtirish. ALT ni matematik ta’minoti.
Avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlarini ishlab chiqishda boshqaruv ob`ekti o`rganiladi. Texnologik jarayonni amalga oshirish uchun qullaniluvchi mashina yoki mashinalar to`plami boshqariluvchi ob`ekt hisoblanib, ABT ning asosiy elementini tasqil etadi. Ob`ektning tarkibiga agar uning holatiga ta`sir etadigan bo`lsa tashqi ta`sirlar ham kirishi mumkin.
Ob`ektlarning xarakterli tomoni shundaki, ular energiya yoki moddani yig`ish, uzatish va o`zgartirish xususiyatiga ega. Bundan aytish mumkinki, ob`ekt o`z tarkibida boshqaruv organi va rostlash organiga ega bo`lishi kerak. Umumiy holda ob`ektga ko`rsatilayotgan ta`sir boshqaruvchi yoki to`ydiruvchi ko`rinishga ega bo`lishi mumkin.Boshqaruvchi ta`sir ob`ektdagi berilgan texnologik parametrni belgilangan ish tartibiga keltirish natijasida kelib chiqadi.To`ydiruvchi ta`sir natijasida belgilangan ish tartibini turgunlashgan ish tartibidan chiqaruvchi ta`sirlarni tushunish mumkin.Boshqaruv ob`ektlarining xususiyatlari ularning statik va dinamik tavsifnomalari yordamida to`liq aniqlanishi mumkin, bu esa rostlagichlarni tanlash imkoniyatini beradi Boshqacha aytganda, ob`ekt tarkibidagi regulyatorni tanlashni asoslash uchun uning matematik modelini ishlab chiqish lozim. Matematik modelni ishlab chiqish analitik va eksperimental usulda bajariladi. Bu usullarning har birining o`ziga xos yaxshi tomonlari va kamchiliklari bor. Analitik usul ancha arzon, lekin bu holda noaniqliklar kelib chiqishi mumkin. Tajriba usuli yuqori aniqlikka ega, lekin bu yerda harajatlar ancha yukori hisoblanadi.Boshqaruv ob`ekti va undagi jarayon umumlashgan koordinatalar orqali ko`rsatilishi mumkin. Ko`pchilik ob`ektlar uchun ikkita umumlashgan koordinata yetarli hisoblanadi. Ularning biri (kirish parametri) energiya va modda miqdorini ko`rsatadi, keyingisi esa (chiqish parametri) jarayonning natijaviy qiymatini harakterlaydi ( - rasm ) . Bunday ob`ektlar oddiy avtomatlashtirish ob`ektlari hisoblanib, chiziqli differinsial tenglamalar yordamida aniqlanishi mumkin. Bu yerda uchinchi o`zgaruvchi vaqt kattaligi hisoblanadi.





BO
X N

16-rasm. Umumlashgan koordinatalar yordamida boshqaruv ob`ektining tavsifi: X, N- umumlashgan kirish va chiqish koordinatalari, BO- boshqarish ob`ekti.

Biror bir texnik ob’ekt loyihalashda, matematik ta’minotni tashkil qiluvchi, matematik modelni yaratish metod va algoritmlarni tanlash uchun bir qancha talablarin e’tiborga olish kerak bo’ladи. Asosiy talablarga universallik, algoritmik puxtalik, aniqlik, mashina vaqtiga bo’lgan sarflarni chegaralash, xotira hajmiga kam foydalanish kabilar kiradi. Matematik ta’minotning universalligi deyilganda, bu ta’minotdan bir qancha loyixalash ob’ektlarini loyixlashda foydalanish imkoniyati borligi tunushiladi. Masalan: MBQ larini sintez qilishda foydalaniladigan metod va modellar, berilagan baza elementlarini oldindan ko’rsatilgan cheklanishlar asosida, hohlagan ob’ektni yaratishni ta’minlay olishi kerak.