Ikki pallali mollyuskalarning filogenetik sistemasi
Mollyuskalar filogeniyasi
Mollyusklar filogenetik sistemasi
Tayanch so`zlar:Mollyuskalarning ko’payish va rivojlanish, boshoyoq va ikki pallali mollyuskalarning filogenetik sistemasi.
Mollyuskalarning umumiy tuzilishi. Mollyuskalar xilma-xil tuzilgan eng kadimgi xayvonlar guruxi xisoblanadi. Ular kuyidagi xususiyatlari bilan boshka xayvonlardan ajralib turadi:
Kupchilik mollyuskalar bilaterial simmetriyali xayvonlar. Lekin bir kancha turlarida organlarining joylanishi uzgarib, tana simmetriyasi buzilishi natijasida assimetrik shaklga kirgan.
Tanasi bosh, gavda va oyok deb ataladigan uch bulimdan iborat.Fakt ikki tavakali mollyuskalarda bosh bulimii bulmaydi.
Mollyuskalar ikkilamchi tana bushlikli xayvonlar bulib, stelom koldigi yurakoldi xaltasi (perikardiy) va jinsiy bezlari bushligidan iborat.
Xama mollyuskalar tanasining asosi mantiya deb ataladigan teri burmasi bilan uralgan. Mantiyasi bilan tanasi oraligida mantiya bushligi xosil buladi. Bu bushlikda jabralar va ayrim sezgi organlari joylashgan. Ayirish, orka chikaruv va jinsiy bezlarning teshigi xam aa shu bushlikka ochiladi.
Mollyuskalar tanasining orka tomonida mantiyadan xosil bulgan chiganogi joylashgan.
Qon aylanish sistemasi ochik, Qon tomirlar orkali okishi bilan birga lakunlar va sinuslar deb ataladigan naylar orkali xam okib utadi.
Nafas olish organlari odatda ktenidiy deb ataladigan jabralardan iborat. Fakat kuruklikda xayot kechiradigan bir kancha chuchuk suv korinoyokli mollyuskalari upka orkali nafas oladi.
9. Ayirish organi xalkali chuvalchanglarning metanefridiylariga uxshash tuzilgan bir juft naysimon buyrakdan iborat.
10. Nerv sistemasi tanasining xar xil kismida tarkok joylashgan nerv tugunlaridan iborat.
11. Dengizda xayot kechiradigan mollyuskalarning lichinkalari troxofora yoki troxoforaga uxshash elkanli lichinka – veligerdan iborat.
Mollyuskalar tipiga 150.000 ga yakin turlar kiradi. Kupchilik mollyuskalar dengizlarda va chuchuk suvlarda xayot kechiradi. Ular orasida kuruklikda xayot kechiradigan turlari xam bor. Bu tip yonboshnervlilar va chiganoklilar kenja tiplariga ajratiladi.
Mollyuskalar mavjud tularining soni bo’yicha faqat Arthropoda lardangina ortda qoluvchi ulkan taksodir. U o’z ichiga ko’pchilikka tanish bo’lgan zamonaviy faunada keltirilgan etti sinfga bishlashuvchi ikkipallali mollyuskalar (misol uchun ustrista va midiyalar), chig`anoq va shilliqurtlar, sakkizoyoq va kalmarlarni o’z ichiga oladi. yaqqol farqlarini bo’lishiga qaramasda ularning barchasi mollyuskalar bo’lib, ko’plab umumiy belglarga ega.
Bugungi kunda 100 000 ga yaqin hozirgi vaqtda yashab turgan mollyuska turlari tavsiflangan. Ularning soni turli manbalarda 50 000 dan 150 000 gacha baholanadi. Bunday tafovutning farqi shundaki, ularning ko’pchilik turi bir necha bor tavsiflangan. Bunday tashqari taxminan 35 000 yo’qolib ketgan turlari mavjud. Mollyuskalar uzoq evolyustion tarixga ega. Yaxshi saqlanib qolgan oxaktosh chig`anoqlar tufayli ularning paleontologik solnomasi kembriy davridan boshlanadi. Mollyuskalar asosan dengiz organizmlaridir va barcha etti sinf vakillari dengizlarda yashab ravnaq topmoqdalar. Ba’zi ikki pallali va qorinoyoqli mollyuskalar chuchuk suvli yashash muhitlarini o’zlashtirganlar. Faqat gastropodalar quruqlirda kun kechiradilar.
Mollyuskalarga an’anaviy Linney klassifikastiyasi bo’yicha sinf deb nomlanuvchi Aplacophora, Polyplacophora, Monoplacophora, Gastropoda, Cephalopoda, Bivalvia i Scaphopoda (12.122 rasmga qarang) taksonlar kiradi. Aplacophora o’z ichiga chig`anoq o’rniga ko’plab oxak spikulalarga ega chuvalchangsimon mollyuskalarni oladi. Polyplacophora yoki xitonlarda esa 8 ta plastinkadan tashkil topgan chig`anoq bo’ladi. Monoplacophoralar past, Qonussimon likopchaga o’xshash chig`onoq sohiblari bo’lib, chuqur joylarda istiqomat qiladilar (buralmagan qolpoqsimon yassi chig`anoqli va katta taglikli oyoqlari mavjud bunday organizm shakllari mollyuskalar evolyustiyasida ko’plab uchraydilar). Gastropoda yoki qorinoyoqli mollyulskalarning vakillari bo’lgan shilliqurtlarni dengizda, chuchuk suvlarda va quruqlikda uchratish mumkin. Kalmarlar va sakkizoyoqlarni o’z ichiga oluvchi boshoyoqli mollyuskalarda (Cephalopoda) vakillarida asosan chig`anoq kichrayib yoki butunlay yo’qolib, ko’pchilik formalarda u ichki a’zoga aylanib ketgan.. Bivalvia – bu chig`anog`i ikki qismdan iborat ikki pallali mollyuskalardir. Scaphopoda yoki kurakoyoqli mollyuskalarda butun naysimon chig`anoq bo’ladi.
