204 guruh talabasi To’rayev Abram

18. Tushuncha buyum va hodisalarning umumiy, muhim va farq qiluvchi belgilarini bir butun, yaxlit holda aks ettiruvchi tafakkur shaklidir.
19. Tushuncha esa quyidagi mantiqiy usullardan foydalangan holda hosil qilinadi:

Taqqoslash usulida predmetlarning sifat va xususiyatlari o‘zaro solishtirilib, tushuncha hosil qilinadi.

Analiz — tahlil yordamida predmet uni tashkil qiluvchi qismlar, tomonlarga fikrda ajratilib, har qaysinisi haqida alohida tushuncha hosil qilinadi

Sintez usulida tahlil davomida ajratilgan qismlar, tomonlar fikran birlashtirilib, predmet haqida tushuncha hosil qilinadi.

Abstraksiyalash, ya’ni mavhumlashtirish usuli yordamida predmetning sifat, xususiyatlari fikran ajratib olinib, tushunchada ifodalanadi.

Umumlashtirish usulida predmetlar umumiy, muhim xususiyatlariga ko‘ra sinflarga birlashtirilib, tushuncha hosil qilinadi.

20. Ular o‘rtasidagi aloqadorlik tafakkur va til o‘rtasidagi bog‘lanishning konkret tarzda namoyon bolishidir. Tushunchalar so‘z (talaba, universitet, qog‘oz) va so‘z birikmalari (O‘zbekiston Milliy universitetining talabasi, O‘zbekiston Milliy universiteti, rangli qog‘oz) yordamida ifodalanadi. Lekin bundan tushuncha va so‘z aynan bir xildir, degan xulosa kelib chiqmasligi kerak. Ba’zi so‘zlar (ammo, Chunki, uchun va h.k.) hech bir tushunchani ifoaalamasligi ham buning sabablaridan biridir. Bitta tushuncha har xil tillarda, ba’zan bir tilda ham turli xil so‘zlar bilan ifodalanadi. Tildagi omonim va sinonim so‘zlarning mavjudligi esa so‘z va tushunchaning aynanemasligidan dalolat beradi. Ayrim so‘zlarning ko‘p ma’noliligi ba’zan tushunchalarni aralashtirib yuborishga olib keladi. Shu sababdan kundalik hayotda qo‘llanadigan til bilan ilmiy til bir-biridan farq qiladi. Ilmiy til tabiiy til, sun’iy til va maxsus termin (atama)lardan tashkil topadi.
21. Har bir tushuncha muayyan hajm va mazmunga ega. Tushunchaning hajmi unda fikr qilinayotgan predmetlar yig‘indisini aks ettiradi. Masalan, «oral» tushunchasining hajmi Yer yuzidagi mavjud barcha orollarni o‘z ichiga qamrab oladi. Tushunchani ifodalovchi so‘zda ko‘plik qo‘shimchasi «lar» bolmasa ham, u umumiy hajmga ega bo‘lishi mumkin. Masalan, inson, uy, davlat tushunchalari kabi.
22. Hajmiga ko‘ra yakka va umumiy, ayiruvchi va to‘plovchi, Shuningdek bo‘sh hajmli tushunchalar farqlanadi: