2021-yil 2020 2021 – O’quv yilida o’rta ta’lim maktablarining

3. Maktab hovlisida o‘suvchi gulli o‘simliklardan foydalangan holda o‘simlik

organlari va ularning vazifalarini aytib bering?
4-BILET

1. Urug‘lanish nima ?

Changchi va urug‘chidagi jinsiy hujayralaming qo‘shilish jarayoni urug‘lanish deyiladi. Bu yangi organizm demakdir. Shubhasiz, chang nima, u qanday tuzilgan, degan savol

tug‘iladi. Bitta changdonda yuzlab va minglab chang dona- chalari yetiladi. Chang o‘simliklaming turiga qarab har xil shaklda va kattalikda bo‘ladi. Uni zamonaviy mikroskoplar- da ko‘rish mumkin. Har bir chang donachasi mayda-yirik ikkita hujayradan tuzilgan. Ana shu hujayralaming yirigi vegetativ hujayra, maydasi jinsiy (generativ) hujayra deb ataladi. Ulaming har birida sitoplazma va yadro bo‘ladi. Urug‘chi tumshuq­ chasiga tushgan chang o‘simliklar tomonidan tumshuqcha

yuzasining notekisligi va undan ajralib chiqib turadigan yopishqoq shira orqali ushlanib qoladi. Ushlanib qolgan chang asta-sekin o‘sa boshlaydi. Uning vegetativ hujayrasi o‘sib, uzun va ingichka naycha hosil qiladi. Generativ hu­ jayra bo‘linib, ikkita sperma hosil qiladi. Chang naychasi tez o‘sib, urug‘chidagi tumshuqcha hamda ustuncha ichiga kira­ di va tuguncha tomon o‘sadi. Chang naychalari turli tezlikda o‘sadi. Ulardan bittasi qolganlaridan o‘zib ketib, tuguncha ichidagi urug‘kurtakkacha borib yetadi. Hosil bo‘lgan ikkita sperma chang naychasi orqali urug‘kurtakka borib, ichiga

kiradi. Shu vaqtning o‘zida urug‘kurtak ichida tuxum hu­ jayra va markaziy hujayralar yetilgan bo‘ladi. Spermalar- dan biri tuxum hujayra bilan, ikkinchisi markaziy hujayra

bilan qo‘shiladi. Bu jarayon gulli o‘simliklarda urug‘lanish (qo‘sh urug‘lanish) deb ataladi (74-rasm).