2021, Maxsus son “pedagogik mahorat” ilmiy-nazariy va metodik jurnal issn 2181-6883

“PEDAGOGIK MAHORAT” ILMIY-NAZARIY VA METODIK JURNAL 2021, Maxsus son
 
52 
kuylanadigan qoʻshiqlarimizni olib tahlil qilib koʻrsak, ularning nasriy bayoni, g’oyaviy mazmuni, 
musiqiyligi, ohang tuzilmalarida oʻzbek klassik musiqasiga oid qoidalar: daromad, avj, chuqur avj, har bir unli 
tovushlarda talqin qilinadigan murakkab, yoqimli qochirimlar soʻzlarimiz isbotidir. Milliy ma’naviyat va 
ma’rifat yangidan koʻz ochayotgan bir davrda mafkuramizning rivojlantirishda xalqimizning umrboqiy san’at 
tarixini keng yoritish, musiqa merosimizni oʻrganish va san’atsevar xalqimizga yetkazish muhim oʻrin tutadi. 
Ayniqsa, bu borada ustozdan - shogirdga oʻtib kelgan xalq an’anaviy ijrochilik maktabi asosiy manba 
sanaladi. Biz oʻtmishda yashab ijod etgan buyuk allomalarimizning tarixiy asarlariga murojaat qilish bilan 
birga bobokalon san’atkorlarimiz meros qilib qoldirib ketgan durdonalarni chuqur oʻrganib bormog’imiz 
lozim. Buyuk Turon zaminida musiqa madaniyati va ijrochilik san’atining rivojlanishi qadim zamonlarga 
bog’lanib ketadi. Buyuk sharq allomalari, Abu Ali ibn Sino, Muhammad al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, 
Paxlavon Mahmud, Umar Hayyom, Mirzo Ulug’bek, Bobur, Abdurahmon Jomiy, Darvesh Ali Changiy kabi 
ulug’ bobokalonlarimiz oʻzlarining risolalarida ijrochilik san’ati, musiqa ilmi va tarixi cholg’u sozlarining 
tuzilishi, ijroviy uslublari, san’atkorlik qonun-qoidalariga oid qimmatli ma’lumotlarni oʻzlarining fikr va 
mulohazalarini bayon etib ketganlar. 
Agar biz Amir Temur va temuriylar davrini olib tahlil qilib koʻrsak bu davr oʻzbek xalqi hamda yaqin 
va Oʻrta Sharqning musiqa madaniyati va san’atining rivojlanish tarixida muhim davrdir. Oʻsha davrlarda xalq 
musiqasi va harbiy marosimlar musiqasi, mumtoz maqom san’ati, musiqiy folklor uzviy rivojlanib borgan. 
Amir Temur boy ma’naviy muhit musiqa san’atining asosiy yoʻnalishlari, cholg’uchilik va ijrochilik, 
bastakorlar ijodi, shuningdek, musiqa haqidagi fanning rivojlanishiga keng imkon berdi. Tez rivojlanib 
borayotgan musiqiy amaliyot, ijodiy jarayon buyuk musiqa arboblarining paydo boʻlishiga olib keldi. Ularning 
ichida eng nufuzlisi - Xoʻja Abdulqodir Maroiy boʻlgan (1340-1435).
Musiqiy ijrochiligimizning yana bir yoʻnalishi boʻlgan dostonchilik san’ati Surxandaryo, Qashqadaryo, 
Xorazm vohalarida juda rivojlangan boʻlib, xalq baxshilari tomonidan sevib ijro etib kelinmoqda. Oʻtmishda 
noʻta yozuvi boʻlmaganligi sababli og’izdan-og’izga oʻtib kelgan mavjud xalq mumtoz kuy va qoʻshiqlari 
endilikda noʻtaga olindi. Bu xayrli ishni akademik Yunus Rajabiy, V.A.Uspenskiy, E.E. Romanovskaya, 
I.A.Akbarov, M.Yusupov singari allomalar va ularning doʻstlari amalga oshirdilar.
Natijada “Oʻzbek xalq musiqasi”, “Shashmaqom”, “Xorazm maqomlari”, “Guleri shaxnoz” singari koʻp 
jildli qator musiqiy toʻplamlar dunyoga keldi va xalqimizning chinakam ma’naviy boyligiga aylandi. 
Oʻlkamizda musiqiy merosimizning ajralmas qismi boʻlmish hofizlik azaldan muqaddas kasb sanalgan. Islom 
olamida muqaddas kitobimiz boʻlmish “Qur’on” oyatlarini diliga jo qilib, uning zeru - zabarlari bilan yoddan 
ijro etilgan allomalarni “Hofizi Qur’on” deb yuritganlar.
Mumtoz hofizlarimiz ham islomiy bilimlardan hamda badiiy she’riyatdan xabardor boʻlganlar. Shuning 
uchun ham ular ijro etgan qoʻshiqlar nihoyatda ta’sirchan boʻlib tinglovchilarni oʻzlariga rom eta olgan. 
Ularning ulug’ shoirlarimizning beqiyos ma’noga ega boʻlgan g’azallarini kuyga solib ijro etgan qoʻshiqlari 
uchun “Hofiz” degan nomga musharraf boʻlishlari ham qandaydir ramziy ma’no kasb etishi tabiiydir. Bu 
oʻrinda ulug’ alloma Majzubi Namangoniyning quyidagi satrlari ibratlidir.