2020 Domuladjanov Ibragimjon

QATTIQ MODDALARNING YONISH VA YONG‘INGA XAVFLILIK 
XUSUSIYATLARI 
Qatiq jismlarning yonish xususiyatini, uni qizdirish natijasida parchalanib yonuvchi gazsimon 
va parsimon moddalar xosil qilishi tushuniladi.  
YOnuvchi  moddalarning  mana  shu  parchalanish  xolatini  uchuvchi  qismi  deb  ataladi. 
Uchuvchi  qismning  yonish  qonuniyatini  o‘rganishda,  ularga  gazsimon  moddalarning  yonish 
qonuniyatlarini  qo‘llash  mumkin.  Masalan  quruq  moddalarni  qizdirib  xaydash  yo‘li  bilan  gazga 
aylantirish mumkin. Xaydashdan keyin xosil bo‘lgan yoki qolgan qoldiq koks qoldig‘i deb yuritiladi. 
Koks  qoldig‘ining  yonish  jarayoni  gazsimon  moddalarning  yonish  jarayonidan  birmuncha  farq 
qilasda, ammo o‘z-o‘zidan alangalanishning issiqlik nazariyasini bu koks qoldiqni yonish jarayonini 
tushuntirish uchun qo‘llash mumkin.  
Qattiq  moddalarning  yong‘inga  xavflik  xususiyatlari  1  kg  qattiq  modda  yonganda  ajralib 
chiqadigan  issiqlik  miqdori,  o‘z-o‘zidan  alangalanish  yonib  bitish  tezligi  va  material  yuzasida 
yonishning tarqalishi bilan ifodalaniladi.  
YOnish  xarorati  qattiq  jismlarda  yongunda  xosil  bo‘ladigan  issiqlik  miqdori  va  yonish 
zonasiga  kelayotgan  xavo  miqdoriga  bog‘liq.  1kg  qattiq  yoki  suyuq  yoqilg‘i  yonishi  uchun  kerak 
bo‘ladigan xavo miqdorini quyidagicha xisoblash mumkin. Xar qanday yonuvchi modda tarkibiga 
uglerod,  oltingugurt,  vodorod  va  kislorod  kiradi.  Mana  shu  moddalar  tarkibidan  kelib  chiqib,  1kg 
jismning yonishi uchun sarflanadigan xavo miqdorini xisoblab chiqish mumkin.  
V
o
 = 
23
1
 (2,67C + S + 8H -0) 
 
Bunda  S,  S,  N,  O  -  yonuvchi  moddada  uglerod,  oltingugurt,  vodorod  va  kislorodning 
og‘irligiga nisbatan miqdori;  son koeffitsientlar, 1kg xar bir komponentning to‘lik  yonishi uchun 
sarflanadigan kislorodning miqdori; 2-3 soni, xavodagi kislorodning % qiymati.  
Xaqiqatda esa, yonish va qizish natijasida, qattiq jismlarning yonishi uchun xavo almashish 
konveksiya  xodisasi  sababli  yonish  zonasiga  nazariy  jixatdan  kerak  bo‘ladigan  xavoga  tisbatan 
ko‘proq xavo oqimi keladi. Xaqiqatda sarflangan xavo miqdorini, nazariy jixatdan xisoblangan xavo 
miqdoriga  nisbatini  ortiqcha  xavo  koeffitsienti  deb  yuritiladi.  YOng‘in  vaqtida  bu  koeffitsient 
diapazoni nixoyatda katta bo‘lib, 2-20 gacha o‘zgaradi. Etarli bo‘lmagan xavo muxitida yonish to‘liq 
bo‘lmaydi. Bunda xosil bo‘lgan yong‘in maxsulotlari (SO, qurum, spirtlar) yana yonish qobiliyatiga 
ega bo‘ladi. Bunday maxsulotlar oz miqdorda bo‘lsada, tutun tarkibida xam bo‘ladi.