2020 Domuladjanov Ibragimjon

ELEKTR QURILMALARIDA QO‘LLANILADIGAN MUXOFAZA VOSITALARI 
Elektr  qurilmalarida  ishlayotganlar  uchun  muxofaza  vositalarining  xilma-xilligini  sanab 
o‘tdik. Bu vositalarining eng mukammal qilib bajarilgaglari xam ba’zi bir xollarda elektr xavfsizligini 

---

 
78 
baribir to‘la ta’minlay olmaydi. Masalan elektr toki o‘tkazgichlari yaqinida ishlayotgan kishilar agar 
bu elektr o‘tkazgichni mustaxkam tok o‘tkazmaydigan muxofaza qobiqlari bilan jixozlamasak elektr 
xavfi aniq. SHuningdek ba’zi bir ishlar elektr tokini, o‘chirmagan olda olib borishga to‘g‘ri keladi, 
bunda elektr asboblarining tutqichlarini muxofazalash talab qilinadi, shuningdek, ba’zi bir xollarda 
elektr  tarmoqlarida  elektr  kuchlanishni  uzib  remont  ishlarini  bajarishga  to‘g‘ri  keladi.  Bunday 
xollarda to‘satdan bilmasdan tokka ulab yuborish, tuzatib bo‘lmaydigan xavfli vaziyatlar olib keladi.  
YUqorida  sanab  o‘tilgan  xolatlarning  xar  biri  o‘ziga  yarasha  muxofaza  vospitalarini,  yoki 
muxofaza  asboblarini,  yoki  bu  xavfni  aniqlash  uchun  ishlatiladigan  muxofazalangan  asboblardan 
foydalanishga  to‘g‘ri  keladi.  Muxofaza  aslaxalari  shartli  ravishda  uch  turga  bo‘linadi:  muxofaza 
qobiqli, to‘siq va saqlovchi vositalar.  
Muxofaza qobiqli elektrdan saqlovchi vositalar asosan ikki turga bo‘lib qaraladi: 
1)Asosiy muxofaza vositalari 
2)YOrdamchi muxofaza vositalari.  
Asosiy muxofaza qobiqli vositalarga uzoq vaqt elektr kuchlanishlari ta’sirida ishlashi mumkin 
bo‘lgan va elektr kuchlanishidan muxofaza qilish qobiliyatiga ega bo‘lgan vositalar kiradi. Ular bilan 
elektr kuchlanishiga ega bo‘lgan o‘tkazgichlarda elektrni uzmasdan ishlashga ruxsat etiladi. Bunday 
vositalarga  rezinadan  qilingan  qo‘lqoplar,  dastasi    muxofaza  qobiqlari  bilan  jixozlangan  elektr 
asboblari,  muxofazalangan  shtangalar,  elektr  o‘lchash  asboblari,  shuningdek  muxofazalangan 
kuchlanishni o‘lchash asboblari kiritiladi.  
YOrdamchi  elektr  tokidan  muxofaza  qiluvchi  vositalarga,  o‘zi  etarli  qarshilikki  ega 
bo‘lmagan va shuning uchun ayrim xolda elektr tokidan ximoya qila olmaydigan lekin elektr ta’sirini 
qisman  kamaytirish  imkoniyatiga  ega  bo‘lgan  vositalar  kiradi.  Ular  asosiy  vositalarga  qo‘shimcha 
ravishda  ularning  muxofaza  qobiliyatini  oshirish  uchun  xizmat  qiladi.  YOrdamchi  muxofaza 
vositalariga  dielektrik  kalishlar,  gilamchalar  oyoq  ostiga  qo‘yiladigan  quruq  taxtadan  qilingan 
tagliklar va boshqalar kiradi.  
To‘siq muxofaza vositalari elektr toki ta’siridan vaqtincha to‘sish yo‘li bilan muxofaza qiladi, 
masalan  pagjara  sifatidagi  to‘siqlar  kletkalar,  shuningdek  tok  taqsimlagich  shkaflari  va  boshqalar. 
Ba’zi  xollarda esa  vaqtincha  ogoxlantiruvchi  plakatlar  osib  qo‘yiladi,  vaqtincha elektr asboblarini 
erga ulab muxofazalash xam mumkin.  
Bundan tashqari elektr ta’minoti vositalari baland stolbalarda va chuqur er osti kabellari orqali 
amalga oshiriladi. Bular xam o‘z navbatida to‘siq vositalari vazifasini bajaradi. 
Saqlovchi  muxofaza  vositalari  ishchilarni  nur,  issiqli  va  mexanik  jaroxatlardan  shaxsiy 
saqlash  vazifasini  bajaradi.  Bularga  muxofaza  ko‘zoynaklari,  protivogazlar,  maxsus  qo‘lqonlari 
kiradi.