2020 Domuladjanov Ibragimjon



Download 1,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet61/115
Sana08.01.2022
Hajmi1,86 Mb.
#333835
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   115
Bog'liq
XFX ma'ruzala matni 777

x
l
x
l
l
I


2
2
3
ln
2


 
Bunda  erga ulagich uzunligi.  
Maksimol potensial miqdori x=0,5d bo‘lgan olatda bo‘ladi:  
 

3
 =
l
I


2
3
 
Bunda d-erga ulagich diametri. ln
d
l
4
 
Erga ulagich qarshiligi. Erga ulagich orqali erga oqib o‘tib ketayotgan elektr toki erga ulagich 
qarshiligiga  duch  keladi.  Bu  qarshilik  asosan  uch  qismdan  tashkil  topadi:erga  ulagichning  o‘zini 
qarshiligi, erga ulagich bilan tuproq o‘rtasidagi qarshilik va tuproqning qarshiligi. Erga ulagichning 
o‘z  qarshiligi  va  erga  ulagich  bilan  tuproq  o‘rtasida  paydo  bo‘ladigan  qarshilik  tuproqning  tok 


 
72 
o‘tkazishiga ko‘rsatadigan qarshilikka nisbatan juda kam miqdorni tashkil qiladi. SHuning uchun biz 
erga ulagich qarshiligini xisoblaganda tuproqdagi qarshilikni xisoblash bilan cheklanamiz.  
I = U/R 
Xar qanday erga ulagichning umumiy qarshiligi Om qonuni asosida xisoblab topiladi; bunda 
U-kuchlanish, I -erga ulagich orqali oqib o‘tayotgan tok (A), R-erga ulagich qarshiligi (Om).  
Texnika  xavfsizligi  shartiga  binoan  erga  ulagich  iloji  boricha  kam  qarshilikka  ega  bo‘lishi 
kerak.  SHuning  uchun  va  yana  bir  qancha  muloxazalar  asosida(qadam  kuchlinishi)sanoat 
korxonalarida kontur asosida joylashtirilgan erga ulagichlar gruppasidan foydalaniladi. Agar inson 
tanasining xar qanday qismi elektr tarmog‘iga tushib qolsa, unda uni tok urish xavfi paydo bo‘ladi. 
Bunday xolatni sxema ravishda tasvirlab tokka tushib qolishni ikki faza orasiga tushib qolish va bir 
fazali tokka tushish bilan belgilash mumkin.  
Odam bir  fazali tokka tushib qoldi deb faraz qilaylik.  Unda tokning oqish yo‘li fazadan odam 
tanasi orqali erga o‘tib ketishi mumkin.  
Sanoatda qo‘llaniladigan elektr toki asosan 38OV kuchlanishga ega bo‘ladi. Bunday tok uch 
fazadan iborat bo‘lib, xar bir fazadan erga nisbatan 22OV kuchlanishga ega bo‘ladi. Bunday tokka 
tushgan odam tanasidan oqib o‘tgan tok miqdorini Om qonuni asosida aniqlash mumkin.  
Bunda  - odamorganizm orqali oqib o‘tgan tok miqdori; 
I-fazaning  kuchlanishi;  R-tok  oqib  o‘tishiga  ko‘rsatiladigan  qarshilik.  Bir  fazaga  tushib 
qolgan odam uchun kuchlanish 22OV ni tashkil qiladi. R esa qator qarshiliklar yig‘indisidan tashkil 
topadi 
R = R
t
 + R
n
 + R
0
 + R
1
 
Bunda  R
t
-odam  tanasining  qarshiligi,  texnik  xisoblarda  1000  Om  qabul  qilinadi;R
n
-odam 
turgan polning qarshiligi, agar  yog‘ochdan bo‘lgan pol bo‘lsa, uning qarshiligi 20. 000:60000 Om 
orag‘ilida bo‘ladi; R
0
 - oyoq kiyim qarshiligi, bu qarshilik xam oyoq kiyimining materialiga qarab 
20.  000  :  50000  Om  atrofida;  R
1
  -  sim  (neytral)  erga  ulangandagi  qarshiligi(odatda  umuman  xar 
qanday erga ulagich qarshiligi 4 Omdan katta bo‘lmasligi talab qilinadi).  
Agar biz elektr toki ta’sirida bo‘lgan odam o‘tkazgichdan iborat polda tursa, oyoq kiyimi xam 
elektr o‘tkazuvchi bo‘lsa, unda  
A
I
22
,
0
1000
220


 
Bu miqdordagi elektr toki inson uchun xavfli xisoblanadi (fibrilyasiya tokiga nisbatan 2, 2 
marta ko‘p).  
Bunday  xolatda  elektr  tokiga  tushib  qolganda  ba’zi  bir  omiddar  bunday  tokning  zararlash 
natijasini o‘zgartirib  yuborishi mumkin.  Masalan elektr tokiga tushib qolgan odam quruq  yog‘och 
polda va oyog‘ida tok o‘tkazmaydigan rezina oyoq kiyimi bo‘lsin. Unda uning tanasidan o‘tib ketgan 
tok miqdori 
мА
A
R
R
R
U
I
n
Т
ф
2
002
,
0
50000
60000
10000
220
0








 
bo‘ladi.  Bu  esa  inson  tanasi  uchun  uzoq  muddat  ta’sir  ko‘rsatganda  yo‘l  qo‘yiladigan 
miqdordan kam.  
Bundan  tashqari  rezinadan  qilingan  oyoq  kiyimi  va  quruq  yog‘och  pol  xisoblashda  qabul 
qilingan qarshilikka nisbatan ko‘proq qarshilikka ega bo‘lganligini xisobga olsak, bu miqdor yanada 
kamayadi.  
Bu misollardan ko‘rinib turibdiki, elektr tokining zararli ta’sirini kamaytirishda odam oyoq 
qo‘yib turgan pol va uning oyoq kiyimi xal qiluvchi omil xisoblanadi.  
Agar elektr tokiga tushib qolish uch fazali va uch sidan neytrali izolyasiya qilingan, er bilan 
o‘tkazgich orasidagi elektr sig‘imi katta bo‘lmagan xolatda yuz bersa, unda odam tanasi orqali oqib 
o‘tgan  tok,  elektr  manba’iga  izolyasiya  qilingan  o‘tkazgich  orqali  qaytib    keladi,  o‘z-o‘zidan  
ma’lumki izolyasiya qarshiligi katta.  
Bu xolda odam tanasi orqali oqib o‘tgan tok miqdori 


 
73 
из
n
T
л
R
R
R
R
U
I




)
(
3
73
,
1
0
 
Bunda -elektr sistemasi bir fazasining erga nisbatan qarshiligi, Om; Odamning bunday elektr 
tokiga tushib qolishining ikki vaziyatini ko‘rib o‘tamiz.  
Odam  xavfsizligi  uchun  noqulay  vaziyat.  Bunda  odam  turgan  pol  tok  o‘tkazuvchan, 
shuningdek uning oyoq kiyimi xam tok o‘tkazadigan materialdan ishlangan,  ya’ni R
n
 = 0; R
0
 = 0. 
Izolyasiya qarshiligi 60. 000 Om deb qabul qilsak 
мА
A
I
10
01
,
0
60000
1000
3
380
73
,
1






 
Bundan ko‘rinib turibdiki bunday xolatdagi odam tanasidan oqib o‘tadigan elektr toki miqdori 
neytrali erga ulangan elektr tormog‘iga nisbatan 22 marta kam ekan.  
Odam  xavfsizligi  uchun  qulay  vaziyatda  esa,  o‘z-o‘zidan  ma’lumki,  odam  tanasidan  oqib 
o‘tadigan tokning miqdori yanada kam bo‘ladi.  
Ikki fazali tokka tushib qolish. Agar odam uch fazali elektr tarmog‘ida ishlayotgan vaqtida 
mabodo  ikki  tok  o‘tkazgicha  tegib  ketsa,  unda  bunday  xolatli  ikki  fazali  tokka  tushib  qolish  deb 
yuritiladi.  
Bunda inson organizmi orqali oqib o‘tgan tok kuchi quyidagicha xisoblanadi.  
мА
A
R
U
I
T
л
300
3
,
0
1000
73
,
1
380
73
,
1





 
Ko‘rinib turibdiki, bunday ollarda elektr o‘tkazgichlarning izolyasiyasi ech qanday yordam 
bermaydi. SHuningdek, odam  turgan pol, uning oyoq kiyimining qarshiligi xam yordam bermaydi.  
Bunday  elektr  toki  xayot  uchun  xavfli  bo‘lib  o‘limga  olib  keladi.    Ko‘rib  o‘tilgan  ikkala 
xolatdagi elektr tokiga tushib qolish nazariy jixatdan to‘g‘ri bo‘lib xayotda kam uchraydi.  
Odam  asosan  elektr  toki  ta’siriga  elektr  qo‘rilmalarida  ishlayotgan  vaqtda  biror-bir  sabab 
natijasida elektr qurilmani elektr bilan ta’minlayotgan elektr simlarining izolyasiyasi emirilishi yoki 
elektr  qurilmasini  xarakatgacha  keltirayotgan  ichki  elektr  o‘ramlarini  tashkil  qilgan  elektr 
o‘tkazgichlarning muxovaza qobiqlari emirilashi natijasida elektr qurilmasi korpusiga tok o‘tkazib 
yuborishi  natijasida  tushib  qoladi.  Bunda  elektr  qurilmasing  korpusi  elektr  ustanovkasini 
ishlatayotgan kishi unga teginishi bilan xuddi bir fazali tok urishi singari jaroxatlanish ro‘y beradi. 
Bunday jaroxatlovchi elektr tokining miqdori xam I=U
f
/R
t
 formula orqali aniqlanadi.  
 

Download 1,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   57   58   59   60   61   62   63   64   ...   115




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish