2020 Domuladjanov Ibragimjon

6-jadval  
Mumkin bo‘lgan dozasi 
Xavfli organlar va xujayralar 
guruxi 
Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan doza (ber) 
 
1 kvartalda 
1 yilda 
I 
3 
5 
II 
8 
15 
III 
15 
30 
 
                                                                                  
7 – jadval 
Mumkin bo‘lgan dozasi 
Nurlanish ta’siridagi 
kishilar kategoriyalari 
Yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan doza (yiliga 
ber xisobida, xavfli organlar guruxlari uchun) 
I 
II 
III 
A 
5 
15 
30 
B 
0,5 
1,5 
3 
Xar  qanday  xolatda  xam  30  yil  davomida  yig‘ilgan  doza  yo‘l  qo‘yish  mumkin  bo‘lgan 
dozadan 12 martadan katta bo‘lmasligi kerak. 
Nurlanishning  yo‘l  qo‘yilishi  mumkin  bo‘lgan  dozasi  A  kategoriyasidagi  ishchilar  1 
kategoriya organlari uchun quyidagi formula bilan aniqlanadigan dozadan ortib ketmasligi kerak. 
D < 5 (N - 18) 
bunda: D - doza; N - ishchining yoshi, yil. 
Ishchilarning  ichki  nurlanishlarini  kamaytirish  uchun  radioaktiv  moddalarni  ochiq  xolatda 
ishlatishga yo‘l qo‘ymaslik, odam ichki organlariga tushib qolmasligini ta’minlash, xonadagi xavo 

---

 
66 
muxitiga  tushmasligini,  shuningdek  radioaktiv  moddalar  bilan  qo‘l,  kiyim  va  xonadagi  jixozlar 
yuzasini  zararlanishdan  saqlash  kerak.  Ochiq  xolda ishlatilganda  ichdan  nurlantirish  xavfi  bo‘lgan 
radioaktiv moddalar besh guruxga bo‘linadi. 
A - nixoyatda yuqori nurlanish aktivligiga ega bo‘lgan izotoplar. 
B - yuqori nurlanish aktivligiga ega bo‘lgan izotoplar.  
V - o‘rtacha nurlanish aktivligiga ega bo‘lgan izotoplar.  
G - kichik nurlanish aktivligiga ega bo‘lgan izotoplar.  
D - nurlanish aktivligi juda kam bo‘lgan izotoplar.  
Radioaktiv moddalar bilan ochiq xolda ishlaganda ularning zararli nurlanish aktivligiga qarab 
uch klassga bo‘linadi. Zararli nurlanish aktivligi bo‘yicha III klassga mansub moddalar bilan kimyo 
laboratoriyalarida ishlash mumkin. I va II klass moddalar bilan asa, maxsus jixozlangan va ma’lum 
sanitariya-gigiena va texnik talabga javob beradigan xonalarda ish olib borish tavsiya etiladi. III klass 
moddalarni  ishlatganda  ba’zi  bir  engil  operatsiyalarni  ish  stolida,  asosan  esa  maxsus 
shamollatiladigan  shkaflarda  bajariladi.  I  va  II  klass  radioaktiv  moddalar  bilan  ishlash  asosan 
shamollatiladigan shkaflarda yoki maxsus bokslarda amalga oshiriladi. 
Radioaktiv  moddalar  bilan  ishlaganda,  radioaktiv  modda  zarralari  ish  joylarini,  odamning 
qo‘llari  va  boshqa  ochiq  tana  qismlariga  o‘tirib  qolishi,  xavo  muxitiga  o‘tib  qolishi  va  u  erda 
radioaktiv  nurlanish  manbalari  xosil  qilishi  mumkin.  SHuningdek  bu  radioaktiv  changsimon 
moddalar nafas yo‘llari yoki teri orqali organizm ichki organlariga kirib qolishi mumkin. 
Terining nurlanish dozasini katta aniqlik bilan xisoblash imkoniyatlari bor. Buning uchun ish 
bajarilayotgan zonaning zararlanish darajasi aniqlanadi. Bunda ishlatilayotgan moddaning aktivligi 
va zararlangan yuzaning kattaligi xisobga olinadi. 
Ichdan nurlanish dozasini xisoblash ancha qiyin, chunki u bir qancha omillarga bog‘liq. Teri, 
shaxsiy  muxofaza  aslaxalari  va  xonalar  ishchi  yuzalarining  yo‘l  qo‘yiladigan  zararlanish  darajasi 
aniqlanmaydi. Bular radioaktiv moddalar bilan ishlashda orttirilgan tajribalarga asoslangan sanitariya 
qoidalarida belgilanadi.