2020 Domuladjanov Ibragimjon

6 – MAVZU MA’RUZASI 
ISHLAB CHIQARISHDA MIKROKLIMAT PARAMETRLARI 
 
Umumiy shamollatish. Sanoat korxonalari ishlab chiqarish binolarida ajralib chiqayotgan xar 
xil  zararli  moddalarni  shamol  yo‘nalishtirish  vositasi  bilan  birgalikda  chiqarib  yuborishning  
imkoniyati    bo‘lmasa,  yoki  ajralib    chiqayotgan    moddalar  texnologik  jarayonning  xamma 
uchastkalaridan  ajralib  chiqayotgan  bo‘lsa,unda  yakka  tartibdagi  shamollatish  vositalarini  qo‘llash 
imkoniyati  yo‘qoladi.  Ana  unday  xollarda  umumiy  shamollatish  usulidan  foydalaniladi.  Umumiy 
shamollatish vositasini  zararli  moddalar  yoki issiqlik eng ko‘p ajralib chiqayotgan zonaga o‘rnatish 
kerak. 
Ishlab  chiqarish    zonalarida  yig‘ilgan  xavodagi  zararli  moddalar  shaxta  va 
fonarlar,shuningdek xavo almashtirish maqsadida o‘rnatilgan xavo  qabul  qilish  vositalari  orqali 
chiqarib  yuborilishi  mumkin.    Sof  xavoni  esa  yuqorida  ko‘rsatib    o‘tilgan    vositalarning  biri 
yordamida amalga oshirish mumkin. Qanday yo‘l bilan xonaga sof xavo berish va zararli moddalar 
yig‘ilgan xavoni  chiqarib  yuborish usullari, zararli moddaning  xona  bo‘ylab  tarqalish  xususiyatiga 
bog‘liq bo‘ladi. Masalan,agar sexda ko‘plab issiqlik ajralib chiqishi mumkin  bo‘lgan  mashina va 
mexanizmlar  o‘rnatilgan  bo‘lsa,  ularning  sexda  joylashish  xolatiga  asosan  shamollatish  usulari 
belgilanadi. Bundan tashqari xar xil zararli faktorlarga ega bo‘lgan jixozlarni sex bo‘ylab joylashtirish 
xam katta axamiyatga ega. 
SHuning  uchun    xam  sanoat  korxonalari  loyixalanayotgan  vaqtda  iqlim  sharoitini,  quyosh 
nurlarining  tushish  xolatlari  va  sexdagi  jixozlarni  to‘g‘ri    joylashtirish    masalalari    qoniqarli  xal 
qilingan bo‘lsa, shamollatish vositalarini o‘rnatish xam shunchalik osonlashadi. 
SHamollatish vositalarini  o‘rnatishda, shamollatish  sxemasining iqtisodiy kamxarj bo‘lishi 
bilan birga, iloji boricha kam metall sarf qilinadiganini tanlash zarur. 

---

 
28 
Issiqlik  ajralib  chiqadigan  xonalarda  xavo  almashtirishni    ta’minlash.  Sanoat    korxonalari  
xonalarida ajralib chiqadigan zararli omil faqat issiqlik  bo‘lsa,unda  xisoblab  almashtiriladigan  xavo 
miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi. 
G
1
 = 
)
(
24
,
0
o
х
орт
t
t
Q

 
Bu erda G
1
 - chiqarilib tashlanishi kerak bo‘lgan xavo miqdori, kg s; 
Q
ort
 - ortiqcha issiqlik miqdori. 
Ortiqcha  issiqlik  miqdori,xonada  ajralayotgan  issiqlik  miqdori  orasidagi  ayirmadan  iborat 
bo‘ladi. Bunda issiqlik balansini o‘rtacha issiq, sovuq va issiq davrga ayrim-ayrim xisoblash tavsiya  
qilinadi. 
Issiq sharoit uchun issiqlik balansini quyidagicha yozish mumkin. 
 
t
T
 

 10
o
C, Q
ort
 = 

 Q + Q
rad
 – (Q
1
 + Q
2
 + Q
3
 +Q
4
) 
 
O‘rtacha va sovuq davr uchun 
 
t
T
 

 10
o
C, Q
ort
 = 

 Q – (Q
1
 + Q
2
 + Q
3
 + Q
4 
+ Q
5 
+ Q
6
) 
 
Bunda 

 Q - xonadagi xamma issiqlik manba’laridan ajralayotgan  issiqlik miqdori, kkal  soat; 
Q
rad
 - quyosh nuri ta’sirida xosil bo‘ladigan issiqlik miqdori, kkal soat; 
Q
1
 - xonaga kiritilgan  materiallarning isishi uchun sarflanadigan issiqlik, kkal soat; 
Q
2
 - sovuq yuzalar bilan yutiladigan issiqlik miqdori, kkal soat; 
Q
3
 - joylardagi  shamollatish vositalari orqali yo‘qotiladigan issiqlik miqdori, kkal soat; 
Q
4
 - devorlar orqali yo‘qotiladigan issiqlik miqdori, kkal  soat; 
Q
5
 - xonaga tirqishlardan kirgan xavoni isitishga sarflanadigan issiqlik, kkal soat. 
YUqorida keltirilgan  formulada t
x
 - chiqarib yuborilayotgan xavoninng temperaturasi xisobga 
olingan.    Uni  belgilash  uchun    issiqlik  ajralayotgan  jixozlarning    satxini,xonaning  balandligi  va 
o‘rnatilgan jixozlarning zichligini xisobga olish kerak bo‘ladi. 
Ishchi zonasidagi  xavoni isitishga esa,xamma ajralib chiqayotgan  
Q
ort
  issiqlik  sarflanmasdan  balki  isitish  issiqliqligi  Q
ii
  gina  sarflanadi.  Xisoblashlarda 
xatoliklarning oldini olish maqsadida quyidagi koeffitsiontni kiritamiz. 
m = 
орт
ии
Q
Q
; yoki m = 
o
x
o
ии
t
t
t
t


 
Bunda 
ии
t
-  ishchi  zonadagi xavoning issiqligi, 
o
S; t
o
 - oqim bilan berilayotgan xavoning 
issiqligi, 
o
S; t
х
 - chiqarib yuborilayotgan  xavoning issiqligi, 
o
S. 
Bu koeffitsient xavoning amaliy miqdorini bilgan xolda  chiqarilib yuborilayotgan xavoning 
xaroratini aniqlash imkoniyatini tug‘diradi. 
 
t
x
 = 
m
t
t
o
ии

 + t
o
 
Ba’zi  bir  xonaning  balandligi  4  m  dan  ortiq  bo‘lgan  xolatlardan  chiqarib  yuborilayotgan 
xavoning miqdori xarorat gradienti usuli bilan aniqlanishi mumkin. 
t
x
 = t
ii
 + 

 (H - 2) 
 
Bu erda 

 - xonaning xar metr balandligiga belgilangan xarorat gradmenti, 
o
S; N - xonaning 
polidan xavo chiqarib  yuborish  zonasigacha bo‘lgan balandligi, m. 
Xisoblangan  almashtiriladigan  xavo  miqdori  yuqorida    belgilangan  xavo    almashtirish  
koeffitsientini qo‘shib xisoblanganda quyidagi xolga keladi. 

---

 
29 
G = 
)
(
24
,
0
o
ии
орт
t
t
mQ

   (I) 
Agar binoning ba’zi uchastkalarida maxalliy shamollatish sisitemalari o‘rnatilgan bo‘lsa,unda 
G = 
)
(
24
,
0
4
o
ии
орт
t
t
Q
mQ


 + G
4
    (II) 
Bu  erda  Q
4
  -  maxalliy  shamollatish  vositalari  yordamida  chiqarib    yuboriladigan  issiqlik 
miqdori,kkal  soat;  G
4
  -  maxalliy  shamollatish  vositalari  yordamida  chiqarib  yuborilayotgan  xavo 
miqdori, kg/soat. 
Maxalliy  shamollatish  natijasida  chiqarilib  yuborilayotgan  issiqlik  miqdori  quyidagicha 
aniqlanadi. 
Q
4
 = 0,24 (t
ii
 - t
o
)G
4       
(3) 
  (3) ni (2)ga qo‘ysak 
G = 
)
(
24
,
0
o
ии
орт
t
t
mQ

 + (1 - m) G
4
 
Agar koeffitsient m ni yuqorida keltirilgan qiymat bilan almashtirsak 
G = 
)
(
24
,
0
4
o
ии
орт
t
t
Q
mQ


 + G
4
 
Xonalarga  barilayotgan  umumiy  shamollatish  samaradorligini  xavo  almashtirish  jarajasini 
belgilovchi koeffitsient orqali ifodalanadi  
K = 
V
L
 
bunda K - xavo almashtirish darajasini belgilovchi koeffitsient; 
L  -  ventilyator    yordamida  xonaga  yuborilayotgan  yoki  xonadan  so‘rib  olinayotgan  xavo 
miqdori,m
3
 soat; V - xonaning xajmi, m
3
. 
Bu birlik  bir soat davomida xona ichidagi xavo necha marta yangilanayotganini ko‘rsatadi.