2020 Domuladjanov Ibragimjon

 
SHAMOLLATISH TURLARI 
Tabiy shamollatish tashqaridan bino ichiga kirgan sovuq xavo bino ichidagi issiqlik xisobiga 
issiqlik  qabul  qilib,isigandan  keyin  xajmi  kengayganligi  sababli  engillashib  binoning  yuqori 
tomonlariga qarab xarakatlanadi va agar biz binoning yuqori  qismida  xavoning chiqib ketishi uchun 
truba  yoki  tirqishlar  xosil  qilsak  unda  biz  xavoni  tashqariga  chiqarib  yuborish  imkoniyatiga  ega 
bo‘lamiz.    Biz    jarayon  xar  qanday    sanoat    korxonasi  binosida,shuningdek  xar  qanday 
binoda,ayniqsa,sovuq faslda uzluksiz davom etadi va bu xodisani aeratsiya deb yuritiladi. 
Mashinasozlik  sanoati  korxonalarida,ayniqsa,ko‘p  miqdorda    issiqlik  ajralishi  bilan 
kechadigan  jarayonlarda  tabiiy  shamollatishning  axamiyati  nixoyatda  katta  bo‘ladi.    CHunki  bu 
sexlarda almashtiriladigan xavoning miqdori juda katta bo‘lganligi sababli mexanik shamollatishga 
juda katta mablag‘ sarflashga to‘g‘ri  keladi.  Bunday  issiq sexlarda ajralib  chiqayotgan issiqlikni 
tabiiy shamollatish yo‘li bilan chiqarib yuborish anchagina  iqtisodiy  samara  berishini  xisobga olish 
kerak. 
Bunda asosiy e’tiborni xavoni  kirish  yo‘nalishlari  va  chiqish joylarini ta’minlash katta rol 
o‘ynaydi.  Ma’lumki issiq xavo yuqoriga qarab ko‘tariladi,sovuq xavo esa pastga yo‘naladi. SHuning 
uchun ko‘p miqdorda  issiqlik ajralib chiquvchi sexlarda sovuq xavoni poldan 4m balandlikdan berish 
maqsadga muvofiq xisoblanadi. Sovuq xavo pastga  qarab  yo‘nalishi  borasida  issiq  xavo  bilan 
aralashadi,isiydi va vujudga kelgan tabiiy oqimlar xarakatiga qo‘shilib uzluksiz xarakat  xosil qiladi.  
Bu  uzluksiz  xarakat  davomida  oqimlarga  yangidan-yangi  miqdorlar  qo‘shilishi  natijasida    yuqori  
to‘siqlar tomon yo‘naladi  va bir qismi tabiiy shamollatish tirqishlaridan tashqariga chiqib ketadi,bir 
qismi esa sovib yana pastga qarab yo‘naladi va bu bilan xavoning xona ichidagi aylanma xarakatini 
kuchaytirishga  o‘z  xissasini  qo‘shadi.    SHunday  qilib  binolarning  ichida  xavo  xarakatining  tutash 
oqimlari  vujudga  keladi.  Agar  tashqarida  xavo  nixoyatda  issiq  bo‘lsa,  (30-40 
o
S  atrofida)  tabiiy 
shamollatish extiyoji oshadi. 

---

 
30 
Tabiiy  shamollatishni  xisoblash,asosan,ma’lum  isish  xisobiga  engillashib,binoning  yuqori  
qisimlarida yig‘ilgan ortiqcha bosimni, biron-bir xavo chiqarib yuborish joyidan chiqarib  yuborishga  
mo‘ljallangan. Faraz  qilaylik  ma’lum ko‘ndalang kesimga ega bo‘lgan sexni umumiy xavo bosimi  
asosida    belgilab    olasak,  ma’lum  balandlikka  ko‘tarilgan  xavo  isib,xona  xaroratiga  tenglashgan 
chizig‘ini 0-deb faraz qilaylik.  SHu 0 chiziqdan yuqori tomonda bosim ortiqcha bo‘lib,past  tomonda  
birmuncha kam bo‘lishini isbotsiz tushiniladi.  
Xosil bo‘lgan ortiqcha bosimi balandlik xisobiga bo‘lganligidan uni quytdagicha ichodalash 
mumkin: 

 R =H(

m
-

u
), 
bunda N-quyi xavo kirish joyi bilan yuqoridagi xavo chiqish joyi orasidagi balandlik; 

m
 - tashqaridagi xavoning zichligi,kg m
3 
 

u
  - ichkaridagi xavoning zichligi,kg m
3
; 
Bundan tashqari tabiiy xavo almashish shamol ta’sirida xam bo‘lishi mumkin.   Agar   binoga   
shamol   urilayotgan   tomondagi bosim shamol xisobiga birmuncha ijobiy bo‘lsa,shamol  urmayotgan 
tomonda bosim salbiy yo‘nalishda bo‘ladi va buni quyidagicha ifodalash mumkin: 

 R = R
1
- R
2 
bunda R
1
-shamol urilayotgan tomondagi bosim; 
R
2
-shamol urilmayotgandagi tomondagi bosim. 
Agar binoga  xar ikkala bosim kuchi tabiiy shamollatish vazifasini bajarayapti deb xisoblasak: 

 R =(

m
-

u
) H + (R
1
- R
2
) 
Ortiqcha bosim miqdorini aniqlagandan keyin chiqarib  yuborilayotgan xavo miqdorini xam 
aniqlash mumkin: 
Q = 

f 
P
q

2
 
     bunda 

 - xavo miqdori koeffitsienti; 
     f - xavoni chiqarib yuboruvchi teshik kesim yuzasi; 
     Soddalashtirilgan xolda bu formula: 
Q = 4,04
P

 
     ko‘rinishga ega bo‘ladi. 
Agar chiqarib yuborilayotgan xavo miqdori,kirib kelayotgan xavo miqdoriga teng desak,unda 
biz kirib kelayotgan va chiqib ketayotgan xavo xarakat tezligini topishimiz mumkin: 
V = 
F
Q
 
bu erda F - xavo chiqib ketayotgan tirqish kesim yuzasi. 
CHang  tozalagichlarning  turlari  ko‘p.    Ularni  qo‘llaganda  asosan  chang  tozaluvchi  
apparatning  ekspluotatsiya  jnxatidan   qulayligiga,uning chang  tozalash darajasiga va uning arzon-
qimmatligiga qarab tanlanadi.