2016 Kon ishlari asoslari p65

Karyer transporti — bu kavjoydan qazib olingan kon massasini qabul qilish punktlarigacha (boyitish fabrikasi, qoplama jins ag'darmasi va h. k.) tashib beradigan vositalar majmuyidir.
Bu vositalar karyerlardagi texnologik jarayonlarni bir-biriga bog'lovchi bo'g'in bo'lib, ko'p mehnat va xarajatlar sarfini talab qiladi. Foydali qazilmani qazib olish uchun sarflangan xarajatlarning 45—50 % i, ayrim hollarda 65—70% i transport xarajatlarini tashkil qiladi. Karyer transportida «yuk aylanmasi» va «yuk potogi» degan iboralar mavjud.
Yuk aylanmasi deganda vaqt birligi ichida tashilishi lozim bo'lgan foydali qazilma yoki qoplama jins hajmi (t yoki m³) tushuniladi.
Yuk potogi - bu karyer maydoni chegaralarida (hududida) yuk tashish yo'nalishlari demakdir. Ochiq kon ishlarida barcha turdagi transport vositalaridan foydalaniladi. Karyerlarda temir yo'l, avtomobil va konveyer transportlari keng qo'llaniladi. Skirli ko'tarish qurilmalari, sim arqon - osma yo'llar, gidravlik transport, aviatransport kabi transport vositalaridan esa kam foydalaniladi.
Temir yo'l transportini yillik yuk aylanmasi katta (25 mln t va undan ko'p) va tashish masofasi 4 km dan ko'p bo'lgan karyerlarda qo'llash tavsiya etiladi. Temir yo'l transporti qo'llanganda pog'onalar ish frontining uzunligi katta (300­500 m va undan ortiq), poyezdning burilish radiusi kamida 100-120 m va yo'lning ko'tarilish qiyaligi 20-30% gacha bo'lishi talab qilinadi.
Agar karyerlarda yangi, takomillashtirilgan yuk tortish agregatlari qo'llansa, yo'lning qiyaligini 40-60% gacha yetkazish mumkin. Karyerlarda temir yo'l transportini sama- rali qo'llash uchun uning chuqurligini 300-350 m gacha yetkazishga imkon yaratiladi.
Yuk tashish sostavlari (lokomotiv va vagonlar) va relsli yo'llar temir yo'l transportining asosiy vositalari hisoblanadi. Karyerlardagi temir yo'llar statsionar (turg'un) yoki vaqtincha xizmat qiluvchi turlarga bo'linadi.
Statsionar temir yo'llar, asosan, karyerning ishlamaydigan yonbag'rida qoldirilgan transport bermalariga (supalariga) joylashtiriladi va uzoq muddat davomida xizmat qiladi. Vaqtincha xizmat qiluvchi temir yo'l esa, karyer ishchi yonbag'ridagi pog'onalar ishchi maydoniga qurilgan bo'lib, pog'ona ish fronti chizig'i surilishi bilan, davriy ravishda yangi (pog'ona ish fronti chizig'iga yaqin) o'zanga (joyga) surib boriladi. Temir yo'lning ikki rels orasidagi masofasi 1524 mm, shpalning standart uzunligi 2700 mm, relslarniki esa, 12,5-25 m ni tashkil qiladi. Karyer temir yo'llarida R-50 va
R-65 rusumli relslardan foydalaniladi. Karyer temir yo'l trans- portining harakatlanish tezligi statsionar yo'llarda 30—40 va vaqtincha yo'llarda 15—20 km/soatni tashkil qiladi.
Lokomotiv sifatida elektrovoz, teplovoz va tortuvchi agregat- lardan foydalaniladi. D-94, D-100 m, EL-1, 13E-1 rusumli kontaktli elektrovozlar kuchlanishi 1500—3000 voltga teng o'zgarmas tok yordamida ishlaydi.
Teplovozlar uchun elektr toki va trolley simlar kerak emas. Shu sababli ularning foydali ish koeffitsiyenti (FIK) yuqori - 24-26 % ni tashkil qiladi. OPE-1, OPE-2 rusumli tortish agregatlari avtonom elektr energiyasi manbasiga (dizel seksiya- siga) ega bo'lganligi va har bir vagon motor bilan ta'minlan- ganligi sababli kontakt elektr liniyalarsiz ishlaydi. Kon massa- sini temir yo'l transporti vositasida tashish uchun 60, 105, 180 tonna yuk ko'tarish qobiliyatiga ega bo'lgan o'zi ag'da- ruvchi vagonlardan foydalaniladi.