20 tema. Zarafshon ekonomikalıq rayonı qalaları

Nawayi wálayatı Qala mákan-jayları rayonlar boyınsha tegis emes bólistirilgen. Ekonomikası agrar -industrial jóneliske iye bolǵan bul regionda Qalalar tóri onsha eñ jaymaģan.
2009 jılda bolǵan Urbanistikaliq ózgerislerden keyin aymaqta urbanizatsiya dárejesi 49 protsentten artıp ketti hám Soǵan uyqas túrde Qalashalar úlesi de taǵı 30 g’a kóbeydi. Respublika geoUrbanistikaliq sistemasındaǵı izbe-izliginde wálayat Namangan, Ferǵana, Andijan wálayatları hám Qaraqalpaqstan Respublikasınnan keyin 5-orınǵa shıǵıp aldı.
Jámi 30 ta jańa Qalashada 85. 7 mıń insan jasaw etedi jáne bul jámi Qala xalqınıń 20. 2 protsentine teń keledi (2016 jıl). Rayonlar kesiminde Qızıltepa (8) hám Sortbahorda (6) eń kóp jańa Qalasha islengen bolsa, ayırım rayonlarda (Ushquduq) xalıq jaylasıwına uyqas túrde bunday mákan-jaylar belgiler etilmegen (2-qosımshaǵa qarang).
2005 jıl maǵlıwmatları boyınsha, analiz atırǵan regionda 14 Qala ámeldegi bolǵan halda, 2016 jılda olardıń sanı jámi 55 teńi shólkemlesken.
Nawayi aymaǵında daslep reńli metal, ximiyalıq sheki onim, qurılıs materialları sıyaqlı tábiyǵıy baylıqlardı ózlestiriw tiykarında ―resurs‖ Qalalar payda bolǵan. Ushquduq, Zarafshon Qalaları aymaqtıń shól bóleginde tarqaq jaǵdayda jaylassa, kópshilik Qala mákan-jayları onıń qublaında sáwlelengenlengen.
Zarafshon qalasınıń qáliplesiwi ótken ásirdiń 60 -jıllardaǵı geologiyaliq izertlew jumısları nátiyjesi menen baylanıslı. 1967 jılda Muruntaw kànindegi kar'erlardin jumısqa túsiriliwi hám paydalanıwǵa tapsırılıwı mùnasiybeti menen Qala posyolka qurildi. 1961 jılǵa shekem Qala posyolka mártebesinde bolǵan Ushquduq qalası iri uran kánleri tiykarında dúzildi. Ushquduq qalası Zarafshon sıyaqlı resurs Qala bolıp tabıladı. Qazilma baylıqlar negizinde qáliplesken Qalalardı ilimiy ádebiyatlarda «resurs Qalalar» dep anıqlama beriwedi. Ádetde, bunday Qalalar óz átirapı, awıllıq jaylar menen kem baylanısqan boladı. Sonıń menen birge, aymaqta G'ozg'on, Shalqar, Láńger sıyaqlı kishi resurs Qala hám Qalashalar da bar.
G'ozg'ondan sapalı mramor tabılıwı Qala rawajlanıwına úlken tásir kórsjetti. Qurılıs materiallarınan gips, hák tas, marmar kánleriniń ashılıwı Qala ekonomikasın belgileytuǵın faktor boldı.
Áyyemgi Nurota qalası Zarafshon oypatlıqsınıń Buxara, Samarqand, sıyaqlı tiykarǵı Qalaları hám Qubla Qazaqstan, Jettisuv hám de taǵı basqa wálayatlar menen baylanıstırıp turatuǵın kàrwan jolında qáddi kòtergen. Usı Qala kiyim-kenshek sanaat hám xalıq tutınıwı buyımları óndiriske qánigeleskenligi menen joqarıdaǵı qalalardan parıq etedi ekenin aytıw kerek, Orta Aziyadaǵı Qalalar áyyemginde eki qıylı jóneliste: suwǵa jaqın bolǵan dárya oypatlıqlarında hám sawda-satıq qolay bolǵan karvon jolları qasında qáliplesken hám rawajlanǵan. Analiz atırǵan Nawayi, Karmana, Qızıltepa Qalaları da joqarıda kórsetilgen faktorlar tásirinde payda bolǵan hám taraqqiy etken.
Karmana hám Qızıltepa Qalaları burınǵı dáwirinde, yaǵnıy 1979 jıl 6 noyabrden Qala atınıń alıwına qaramay, áyyemginen kàrwan jolları ústinde qáliplesken. Bul Qalada hám taǵı basqa iri Qalalar sıyaqlı karvonsaroylar qurılǵan. XvI-XvII ásirlerge kelip, teńiz jollarıniń ashılıwı hám ―Ullı Jipek jolı‖ dıń krizisqa dús keliwi pútkil Orta Aziyadaǵı Qalalar sıyaqlı Karmana hám Qızıltepa Qalalarınıń da rawajlanıwın toqtatıp qoydı. Nawayi -Ushquduq-Muńlı -Nókis temir hám avtomobil jollarıniń qurılısı Karmana, Nawayi, Qızıltepa Qalaların rawajlanıwı ushın qolay múmkinshilikler jarattı. Áyne waqıtta Nawayi qalasınıń Karmana menen birge transport túyini funksiyası jáne de kúsheydi.