20- мавзу. Англия ва Францияда классик мактабнинг шаклланиши

ҚИСҚАЧА ХУЛОСАЛАР 
ХVIII асрнинг ўрталарида Францияда иқтисодий таълимотлар 
тарихида физиократизм йўналиши юзага келди. Бу таълимот классик 
иқтисодий мактабнинг таркибий, бутун занжирнинг ажралмас қисми 
сифатида муҳим аҳамиятга эгадир. Бу оқимнинг асосий вакиллари 
Ф.Кенэ ва А.Тюрго мамлакатдаги ўша давр иқтисодий ҳолатини ҳар 
томонлама таҳлил этиб, иқтисодиётнинг муҳим категориялари бўйича 

---

қимматли фикрларни бердилар. Улар фермерларни ҳимоя қилган 
ҳолда аввало меркантилизмдан воз кечиб, бойликнинг асосий манбаи 
меҳнат ва ер эканлигини кўрсатдилар. «Табиий тартиб» концепцияси 
асосида «унумли меҳнат», «соф маҳсулот», капитал тўғрисидаги 
таълимотлар илгари сурилди. Капиталистик муносабат, хусусий мулк, 
эркин баҳолар, эркин рақобат, давлатнинг иқтисодга кам аралашуви 
«табиий ҳол» деб тан олинди.
Уларнинг фикрича, қиймат истеъмол қиймати бўлиб, ҳатто табиат, 
ер инъоми сифатида талқин этилади. Шундан деҳқончиликдан бошқа 
саноат, савдо ва хизмат тармоқлари унумсиз соҳа деб қаралади. 
Бундай нотўғри фикрнинг пайдо бўлиши Франциянинг ўша даврдаги 
иқтисодий аҳволи (аграр мамлакат) билан боғлиқдир. Капитал 
тушунчасининг киритилиши ва унинг бошланғич ва йиллик бўнак каби 
икки қисмга бўлиниши иқтисодиёт тарихида муҳим қадамдир. Шундан 
доимий ва айланма капитал ғоялари ҳам келиб чиқади.
Асосий тушунча ва иборалар 
соф бозор иқтисодиёти; синфлар; Э.Кондиляк; субъектив ўлчови. 
Классик (намунавий) мактаб; меҳнат бойлик манбаи; табиий ва сиёсий 
баҳолар; пулнинг миқдори; (истеъмол ва алмашинув); В.Петтининг иш 
ҳақи, рента назариялари; ер баҳоси; статистика; инсон ресурслари; 
истеъмол қиймати; ишлаб чиқариш ва қишлоқ хўжалиги; бойлик ва 
қашшоқлик.
Назорат ва мулоҳоза учун саволлар 
1. 
Капиталга қандай изоҳ берилади, унинг бўлаклари жадвалда нимани 
билдиради?
2. 
Нима учун ва қандай сабаб билан саноат соҳалари «унумсиз» деб 
саналади?
3. 
Олим давлат хизматчиси сифатида қандай ислоҳотларни амалга 
оширмоқчи бўлди?
4. 
Классик иқтисодий мактаб вужудга келишининг шарт-шароитлари. Бу 
мактабнинг меркантилизмдан асосий фарқи нимадан иборат?
5. 
В.Петтининг иқтисодий қарашлари, унинг услуби.
6. 
Қиймат, иш ҳақи, пул, рента тўғрисидаги ғоялар.
7. 
Капитализм, хусусий мулк, эркин тадбиркорликка бўлган муносабат.
8. 
В.Петтининг қарашларидаги чекланганлик.
9. 
Франциянинг шу даврдаги иқтисодий аҳволи ва унинг П.Буагилбер 
қарашларига таъсири.
10. 
П.Буагилбер нима учун қишлоқ хўжалигини қўллаб-қувватлади?
11. 
Франция иқтисодиётини ривожлантириш учун қандай ислоҳотлар 
таклиф этилди?
12. 
Пропорционал баҳолар, иқтисодий инқироз тўғрисидаги ғоялар.
13. 
Нима учун П.Буагилбер пулга қарши эди?
14. 
Қиймат тушунчасининг талқини.

---

15. 
Мўл-кўлчилик даврида ҳам қашшоқлик бўлиши мумкинлиги қандай 
исботланади?