2 соат Талабалар сони

Бухгалтерия ҳисобининг
континентал модели


Бухгалтерия ҳисоби ушбу моделининг асосий характерли жиҳати шундаки, унда бухгалтерия ҳисоби тизими бевосита солиққа тортишнинг тамойиллари ва қоидаларига бўйсиндирилган, яъни молиявий ҳисоб бевосита солиққа тортиш қоидалари асосида шаклланади ҳамда юритилади. Шу боис, бу модел бошқачасига «солиқ» модели ҳам деб аталади.
кКнтинентал модели» асосида ташкил қилинган мамлакатларда молиявий ҳисобнинг солиққа тортиш тизимига боғлиқлик даражаси ҳар хил. Чунончи, Германияда бу боғлиқлик ўта кучли бўлса, Францияда кучли таъсирда, бошқа мамлакатларда кучсизроқдир.
Континентал моделнинг ижобий жиҳатлари қуйидагилардан иборат:

• 
  оддийлик ва ҳисоб методологиясининг ягоналиги (яъни молиявий ҳисобот ягона қоидага асосан тузилади);
  
• 
  даромад, мос равишда, фойда пул келиб тушгандан кейин тан олинади;
  
• 
  ягона ҳисоб тизими мавжудлиги сабабли акциядорлар ва солиқ органлари учун икки хил молиявий натижа келиб чиқмайди.
  

Континентал моделнинг асосий салбий жиҳати бўлиб молиявий ҳисобнинг хаддан ташқари бюрократлаштирилганлиги, инвесторлар ва кредиторлар манфаатларини тўлиқ ҳисобга олинмаслиги, давлат солиқ органлари мансабдор шахсларининг хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятига аралашиши ва маълум даражада ўз тазъиқини ўтказишдан холи эмаслиги каби ҳолатлар ҳисобланади.


Бухгалтерия ҳисобининг
«Жанубий Америка модели»


Бухгалтерия ҳисобининг ушбу модели ўз моҳиятига кўра «Континентал модель»га яқин ҳисобланади. Бу моделнинг характерли жиҳатларига молиявий ҳисоб ва солиқ солиш тизимларининг узвий боғлиқлиги, молиявий ҳисоботни қатъий регламентлаштирилганлиги, уни асосан давлат органлари, айниқса солиқ идоралари талабларига бўйсиндирилганлиги ҳисобланади. Бухгалтерия ҳисобининг «Жанубий Америка модели» Бразилия, Прагвай, Уругвай, Перу, Аргентина, Чили ва бошқа Жанубий Америка мамлакатларида қўлланилади. Ушбу мамлакатларда ҳам махсус солиқ ҳисоби юритилмайди.
Яхлит бухгалтерия ҳисобини “Молиявий ҳисоб” ва “Бошқарув ҳисоби”га ажратилиши асосан 20-асрда иккинчи жаҳон урушидан кейин турли компаниялар, концернлар, уларда бошқарувнинг янги усуллари, чунончи корпоратив бошқарув тизимларини пайдо бўлиши, корхоналар фаолияти ички назоратига талабларни кучайиши сабабли юз берди. Ўтган етмиш йил ичида ривожланган мамлакатларда ҳам “Молиявий ҳисоб”, ҳам “Бошқарув ҳисоби” махсус фанлар сифатида шаклланди ва ривожланди.
“Бухгалтерия ҳисоби”нинг ҳам амалий фаолият, ҳам махсус фан сифатидаги моҳияти унинг предметида ёрқин намоён бўлади. Ушбу фан ва амалий фаолиятнинг предмети деганда унда тадқиқ қилинадиган ва бевосита акс эттириладиган объектлар тушунилади. Республикамизнинг бухгалтерия ҳисоби тўғрисида қонуни (7-модда)га мувофиқ яхлит бухгалтерия ҳисобининг объектлари бўлиб корхоналарнинг активлари, мажбуриятлари, хусусий капитали, захиралари, даромадлари, харажатлари, фойдаси, зарарлари, шунингдек уларнинг ҳаракати билан боғлиқ хўжалик операциялари ҳисобланади.
Активлар - хўжалик юритувчи субъектнинг бахолаш қийматига эга бўлган ва ўз ичига пул маблағлари ва дебиторлик қарзларни олган моддий, шунингдек номоддий мулки.