2. Психология Ёш даврлари ва педагогик психология укув кулланма rtf

«товар» билан муомала қилишни ўрганади. Бу босқични касб танлашга 
тайёргарликни бошланиш босқичи деб аташ мумкин. Кейинги ёш даврларда бу 
тайёргарлик турли фаолиятларда ва турлича кўринишларда давом этади. «Мен 
ким бўламан?» саволига тўқнаш келади. Маълум бир касбда фаолият кўрсатишни 
бошлаётган ўспирин унга интеллектуал, ижтимоий-психологик ҳамда ахлоқий 
жиҳатдан тайёр бўлиши керак. Ўсмирлик даврининг охирлари ва ўспиринлик 
ёшига келиб, уларда меҳнат кўникма ва малакалари ривожланади. Бу кўникма ва 
малакаларидан уларнинг келгусидаги касбий фаолиятлари билан тўғридан-тўғри 
боғлиқ. Тажрибаларнинг кўрсатишича, агар ўспиринлик даврига келиб унда 
келгусида яхши касбий лаёкатларни юзага келишига умид боғлаш қийин. Мисол 
учун болалик пайтларида техника билан муомала қила олмаган, слесарлик 

---

92
асбоб-ускуналаридан фойдалана олмаган, ўз қўли билан ниманидир бажара 
олмаган бола талантли инженер-конструктор бўлиб етишиши анча мушкул, ёки 
лицей ва коллежларда математик, лингвистик, бадиий-ижодий лаёқатларини 
кўрсата олмаган бола катта бўлганида ҳеч қачон кучли математик, филолог ёки 
мусаввир бўлиб етиша олмайди. 
Ҳар қандай касбий кўникма ва малакаларнинг ўсиши, аввало, ўспирин 
интеллектининг умумий ривожланганлик даражасига боғлиқ. Шунинг учун ҳам 
бу даврдаги ўспиринлар интеллектининг ривожланишига алоҳида эътибор бериш 
лозим. 
Бу ёшдаги болаларга мулоқотга киришиш эҳтиёжининг мавжудлиги ҳам 
жуда муҳим, лекин у етакчи эмас, фақат танлаган касб ва йўналишлари бўйича 
машғул бўлмаган ўспиринларгина кўпроқ тенгдошлари билан мулоқотда бўлишга 
эҳтиёж сезадилар. Бу ёшдаги болалар меҳнат фаолияти билан худди катталардек 
шуғуллана оладилар. Илк ўспиринлик даврини касбий билим, кўникма ва 
малакаларнинг шаклланиши учун сензитив давр деб ҳисоблаш мумкин. 
Ўзининг касбий тақдирини тасодифан ёки нотўғри ҳал этилиши мураккаб ички 
кечинмаларга, иккиланишларга, зиддиятларга олиб келиши мумкин. Бу эса 
йигит ва қиз ҳаёти учун ҳам, жамият учун ҳам катта зарар келтиради. Касб 
танлаш вақтида илк ўспиринлар ўз мойиллиги ва қобилиятларини шахсий 
сифатлар, хусусан, нерв системасининг типи, анализаторлар хусусияти 
эмоционал-иродавий сифатларини ҳам ҳисобга олишлари зарур.