2. P. R. 01imxo‘jayeva —

35- rasm. Gastrulatsiyaning turlari.

a—invagiatsiya; b—epiboliya; c—immigratsiya; d—delaminatsiya. 1—ek- toderma; 2—entoderma.

Organogenez asosan embrional davr oxirida yakunlanadi. Lekin a’zolarning shakllanishi va takomillashuvi postnatal davrda ham davom etadi.

Embriogenez bosqichida yana vaqtincha, ya’ni provizor a’zolar ham shakllanadi (13- jadval).

Homila har xil turdagi ontogenezlarda turli sharoitlarda rivojlanadi. Ana shu sharoitlarga moslashish uchun homilada vaqtincha faol bo‘lgan a’zolar ham mavjud.

Lichinkasiz turdagi ontogenezda (baliqlar, reptiliyalar, qushlar) sariqlik qopchasi provizor a’zo hisoblanib, u asosan birlamchi qon yaratuvchi a’zodir. Sariqlik qopchasi hazm, ayirish, birlamchi jinsiy hujayralarni hosil qilishda ham qatnashadi. Sutemizuvchilar va odamda sariqlik qopchasi reduksiyaga uchrab, yo'ldosh tarkibiga kiradi.

Butunlay quruqlikka moslashgan hayvonlarda maxsus qobiq — amnion hosil bo'ladi. Bu suv hosil qiluvchi, homilani qurib qolishdan saqlovchi provizor a’zodir. Amnion mavjud bo'lgan hayvonlar guruhi amniotlar, bunday qobiq tutmaganlar anamniylar deb ataladi.

Reptiliyalar va qushlarda provizor a’zolardan allantois (ayirish va gaz almashinuvi a’zosi) va seroz qobiq (nafas olish a’zosi) rivojlanadi.

Sutemizuvchilarda va odamlar tuxum hujayrasida sariqlik miqdori kam bo‘lganligi sababli provizor a’zolarda o‘ziga xoslik

13. 
    jadval
    

Homiladan tashqari


Vaqtincha faoliyat

	— Lichinkasiz tipga xarakterli (baliqlar, reptiliyalar, qushlar)
1. Sariqlik xaltachasi <	► Sariqlikni parchalovchi fermentlar Birinchi qon hosil qiluvchi a’zo Birlamchi jinsiy hujayralar hosil qiladi Nafas olish, ayirishda qatnashadi

II. Amnion (suv parda)


Amniotalar (reptiliyalar, qushlar, sutemizuvchilar)

Anamniyalar (to'garak og'izlilar, (ektoderma hosilasi) baliqlar, amfibiyalar)

a) metabolizmda qatnashadi


Funksiyalari b) qurib qolishdan saqlaydi

d) shikastlanishdan saqlaydi

III. Allantois

(entoderma hosilasi)

Amniotalarda yaxshi rivojlangan Azot almashinuvida qatnashadi Gaz almashinuvida, nafas olishda ishtirok etadi


IV. Xorion (seroz parda)


Ayirish

Filtrlash

Moddalar (gormonlar) sintezi