Odam va uning salomatligi

Termiz davlat universiteti
Tabiiy fanlar fakulteti
Biologiya ta’lim yo’nalishi
519-guruh talabasi
Fayzullayev Saidkamolning
”Biologiyani o’qitish metodikasi”
fanidan tayyorlagan
dars ishlanmasi.


Termiz 2021

8-sinf .Odam va uning salomatligi fanidan 1 soatlik ars ishlanmasi.

I MAVZU: Vitaminlar.

II MAQSAD:
a) tarbiyaviy qism : o`quvchilarga ekalogik ta`rbiya berish orqali tabiatga nisbatan mehr uyg`otish .
b) ta`limiy qism: vitaminlar to`g`risida o`quvchilarga tushincha berish .
v) tashkiliy qism: o`quvchilar davomatlarini aniqlash ,
o`quvchilarning darsga tayyorgarliklarini nazorat qilish .
III . Dars uslubi: suhbat .
Dars jihozi: ko`rgazma , kartateka ,tabiiy manbalardan namunalar .

Darsning borishi :

a) tashkiliy qism : fan yangiliklaridan foydalangan holda
o`quvchilar fikrini darsga qaratish .
b) o`tilgan mavzuni so`rash : mavzuga oid test kartatekalari, og`zaki savollar orqali o`quvchilar bilimini aniqlash .
IV. Yangi mavzu bayoni .
Vitaminlar bialogik faol moddalar bo`lib ,organizimda moddalar almashinuvida qatnashadi . Rus olimi N.I.Lunin
(1853-1938) 1800-yilda himoya qilgan doktorlik dissertatsiyasida vitaminlar ,hayvonlar organizmi uchun muhim modda ekanligini birinchi bo`lib isbotladi Uning xossasiga ko`ra, ovqat tarkibida oqsillar ,yog`lar ,uglevodlar,
Tuzlar va suvdan tashqari ,alohida moddalar ham bo`ladi .
Bularsiz organizm yashashi mumkin emas , deyilgan edi . Keyinchalik bu noma`lum muhim moddalar 1912-yilda K.Funk tomonidan vitaminlar deb nomlanadi (vita-hayot degan ma`noni bildiradi). Vitaminlarning 40 dan ortiq turi bo`lib, ularning har biri odam organizimida muhim fiziologik vazifani bajaradi . Agar odam organizimida biror vitamin mutlaqo yo`qolsa Avitaminoz , uning miqdori kamaysa Gipovitaminoz, meyoridan ortib ketsa Gipervitaminoz, deb ataladi .Bu holatlarni harqaysisida
O`ziga xos xastalik belgilari paydo bo`ladi . Masalan,Gipovitaminoz A , Gipovitaminoz B , Gipovitaminoz C vahokazo.
Vitaminlar suvda va yog`da eriydigan guruhlarga bo`linadi .
Suvda eriydigan vitaminlar –B₁,B₂,B₆,B₁₂, PP va C . Yog`da eriydigan vitaminlar- A,D,E,K.
A vitamini hayvon va odam organizimining o`sishi varivojlanishida, hujayralarning bo`linib ko`payishida epiteliy
to`qimasining(terining ustki qavati, nafas yo`llari , ovqat hazm qilish organlarining ichki shilliq qavati) funksional holatini normal saqlashda , ko`z o`tkirligining yaxshi bo`lishini taminlashda muhim ahamiyatga ega .
Organizmda bu vitamin yetishmaganda teri quruqlashib , yoriladi, nafas yo`llari va oshqazon -ichak qavatining yallig`nish kaslliklari yuzaga keladi .Ko`rish o`tkirligi pasayadi, ayniqsa, odam qorong`ida yaxshi ko`ra olmaydi.
Bolalar va o`smirlar orgazimining o`sishi varivojlanishi susayadi A vitamini baliq yog`ida ,sariyog`da ,tug`um sarig`ida ,jigarda ,sabzi, qizil qalampir, o`riktarkibida ko`p bo`ladi.
B guruh vitaminlarga B ₁ (tiamin), B₂ (riboflavin) ,
B₆, B₁₂ , B₁₅ va boshqalar kiradi .
B₁ vitamini (tiamin) markaziy nerv sistemasida qo`zg`alish va tormozlanish jarayonlari normal o`tishida, odamning
aqliy faoliyati yaxshi bo`lishida muhim o`rin tutadi . Agar u kundalik ovqat tarkibida yetarli miqdorda bo`lmasa, odamda Gipovitaminoz B₁ kasalligi yuzaga keladi.
Buning belgilari oyoq- qo`l muskullarining uyushib og`rishi ,holsizlik, tez charchash , odamning aqliy faoliyati pasayishi,
Ya`ni o`zlashtirish , esida saqlash ,etiborini muhim masalaga jalb etish kabi qobilyatlarining pasayishidir. U arzimagan narsaga jahli chiqadigan bo`lib qoladi. Bu vitamin uzoq muddatdavomida yetishmasa Avitaminoz B<sub>1</sub> ya`ni beri-beri degan kasallik yuzaga keladi.
Bunda nerv sistemasidagi o`zgarish oqibatida nerv tolalarifalajlanadi, terida sesuvchanlik oldinigakujayadi, so`ngra yo`qoladi, qo`l-oyoq muskullarining harakati kuchsizlanadi. Odam oyog`ini kishan solinganodamga o`xshab bosadi. Buvitamin guruch po`stlog`ida, bug`doy non, loviya, no`xat, tuxum sarig`ida, yong`oq, mol jigari tarkibida bo`ladi.
C vitamini( askorbin kislota ) moddalaralmashinuvida, ayniqsa, oqsillar vauglevodlar almashinuvida muhim o`rin tutadi. Uning yetishmasligi tufayli “Singa “ kasalligi yuzaga keladi. Bu kasallik odamda umumiy holsizlik ,
tez charchash, milklarning shishib, bo`shashib qolishi , tishlarning qimirlab tushib ketishi, tish chotka bilan tozalanda milk qonashi kuzatiladi. Bu vitamin ho`l mevalarda, ko`katlarda, sabzavotlarda, ayniqsa limon, apelsin,. andarin, karam, pomidor, piyoz tarkibida ko`p bo`ladi. D vitamini organizimda kalsiy va fosfor almashinuvi normal o`tishida ishtirok rtadi. U ayniqsa, 2-3 yoshgacha bo`lgan bolalar suyagining to`g`ri shakllanishi, o`sishi va rivojlanishida katta ahamiyatga ega. Bu vitamin yetishmasligi natijasida yosh bolalarda raxit kasalligi yuzaga keladi. D vitaminini baliq yog`da, tuxum sarig`ida, sut va sut mahsulotlarida ko`p bo`ladi. U quyoshning ultra binafsha nurlari ta`sirida
odam terisida ham hosil boladi. Bolalarni ochiq havoda
chiniqtirish raxit kasalligining oldini olishda mihim ahamiyatga ega.
V.Mustahkamlash
O`quvchilarni baholash
Jurnalga yozish
VI .Uyga vazifa mavzuni o`qib kelish