2. P. R. 01imxo‘jayeva —

Harakat-tayanch sistemasi. Harakat-tayanch sistemasining nHosiy vazifasi — himoya hamda harakat uchun tayanch bo‘lib hisoblanadi. Umurtqalilarda skelet uch asosiy qismdan: o‘zak skeleti, <|o‘l oyoq skeleti, bosh skeletidan iborat.

O'zak skeleti dastlab xorda sifatida entodermadan rivojlanadi. Xorda asosan kuchli vakuollashgan hujayralardan tuzilgan. Umurt- i in I i I a r< la xorda asosan embrion davridagina saqlanib, keyinchalik iiiiiiii Iqii pog‘onasi bilan almashinadi.

174 IV bo‘lim. Evolutsiya ta’limoti

To‘garak og'izlilar va baliqlarning umurtqa pog'onasi tana va dum qismlaridan tuzilgan. Umurtqalilar soni turlicha bo‘lib, ular tanadan va o‘simtalardan tuzilgan.

Amfibiyalarda baliqlardan farqli ikki yangi qism — bitta umurtqadan iborat bo‘yin va dumg‘aza bo'limlari rivojlanadi.

Reptiliyalarnirig umurtqa pog'onasi 5 qismdan — bo‘yin, ko‘krak, bel, dumg'aza va dum bo‘limlaridan tuzilgan. Bu qismlardagi umurtqalar soni reptiliyalar turiga qarab o‘zgaradi.

Qushlarning umurtqa pog'onasi o'ziga xos tuzilgan bo'lib, u qushlarning uchishiga yordam beradi. Bo‘yin qismi umurtqalari yaxshi rivojlangan bo'lib, qushlarning harakatchanligi darajasini belgilaydi. Qolgan qismlardagi umurtqalar qo'shilib o‘sgan.

Sutemizuvcliilar umurtqa pog'onasida xorda faqat umurtqalar orasidagina saqlanib qoladi. Umurtqa pog'onasi bo'yin, ko'krak, bel, dumg'aza va dum qismlaridan iborat. Bo'yin qismida 7 ta, ko'krak qismida 9-24 ta, bel qismida 3 9 ta umurtqa bo'lib, dum qismi umurtqalari soni o'zgmmvclmndir.

Odam umurtqa pog'onasida ucliraydigan ayrim anomaliyalar sababini lining filogenezidagi shakllanishidan aniqlash mumkin. Masalan, ayrim odnmlar umurtqa pog'onasining bo'yin qismidagi umurtqalarda qovurg'alar birikadigan yon o'simtalar rivojlanishi mumkin. Ana sb unday o'simtalar evolutsiyasi reptiliyalarda uchraydi. Ayrim vnqtda bel umurtqalari tanasi elementlarining o'zaro yaxshi o'sib hirikmaganligi sababli spina bifida anomaliya ham kelib chiqqan.