2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

1. Psixologik yuklanishni kamaytirish: 
.
- nazorat tizimlarini avtomatlashtirish; 
- ishlab chiqarish jarayonlarini stabillashtirish;
- ish xavfsizligini ta'minlash;
- jihozlar ishining ishonchliligini ta'minlash; 
- me'yoriy darajagacha ma'lumotlar hajmini kamaytirish;
- sozlash va nazoratning qulay (ratsional) tizimlarini tashkil qilish;

---

166 
 
- nazorat va sozlash tizimlarini markazlashtirish. 
2. Shinam ishchi muhitini ta' minlash
- ishlab chiqarish ziddiyatini yaxsxilash. 
3. Ishning qulayligini ta’ minlash
- bunda qulay bo'lgan jihoz, mebel, asbob, maxsus 
kiyimlarni yaratish va ishiatish, hamma jihozlarni badiiy konstruksiyalarini yaxsxilash kiradi. 
4. Ishlab chiqarishni ratsional tashkil qilish: 
- jihozlarni ratsional joylashtirish; 
- ishchi zonani to'g'ri tashkil qilish;
- tashish va o’tish ishlarini kamaytirish; 
- ishlash va dam olishni to' g' ri tashkil qilish; 
- maishiy xizmat qilishni to’ g’ ri tashkil qilish. 
5. Kadrlar bilai ishlash:
- bunga kasbiy tanlash, instruktaj o’tkazish, tajriba almashish, kasbiy o'qitish va malaka 
oshirish kiradi. 
6. Fiziologik yuklanishni kamaytirish: 
- shinam havo iqlimini va yorugligini yaratish;
- shovqin va titrashga qarshi kurash tadbirlari;
- iarayonlarni mexanizatsiyalash va avtomatizatsiyalash hamda jihozlarni yaratish;
- ish joyini to’g’ri tashkil qilish;
- ishchi zonani to'g'ri ta'minlash;
- ratsional harakatlanishni tanlash; 
- boshqarish qismlarini to’g'ri tanlash va joylashtirish;
- boshqarishni markazlashtirish. 
Ma’lumotlani aks ettiruvchi vositalar (MAAV) ishlab chiqarish jarayonining, hamda 
alohida jism va mexanizmlar ish rejimining borishi haqida ma’lumotlar qabul qilib turish 
uchun xizmat qiladi. Bu vositalardan inson agar texnologik jarayonni bevosita o’zi kuzata 
olmaganda yoki uning sonli va sifatli holatini mustaqil baholay olmaganda foydalanadi. 
Operatorning sezgi a’zolariga ta’sir qilishga qarab MAAV quyidagi: vizual, akustik va 
taktik turlarga bo’linadi. 
MAAVlarga quyidagilar: yozuvli yoki simvolli taxtani yorituvchi cho’g’lanuvchi 
lampalar, strelkali-shkalali o’lchov asboblari, har xil ko’rsatkichlar, hisoblagichlar, ovozli 
ohanglar, sirenalar, ekranlar, sxemalar va hokazolar kiradi. 
Ular o’z prinsipiga ko’ra quyidagi ha- yoq’ degan ma’lumotni berishi mumkin (ya’ni 
mashina ishlayapti yoki yo’q; birorta o’lcham me’yorida yoki yo’q), ba’zan o’lchamning sonli 
o’zgarishini ko’rsatadi. 
Tovush signallari avariya (800-5000Gs chastota, tovush bosimi darajasi 90-100 dB 
oraliqlarda), ogohlantiruvchi (200-80 Gs, 80-90 dB) va xabar beruvchi (200-400 Gs, 30-80 
dB) signallarni berish uchun ishlatiladi. 
Ogohlantiruvchi va avariya signallari uziluvchan qilib amalga oshiriladi va alohida 
signallarning eshitilish uzunligiga teng va ular oralig’idagi interval kamida 0,2 sekundgacha 
bo’ladi. Signal tovushini bosimining darajasi ishlab chiqarish jarayoni shovqin darajasidan 
kamida 10-16 dB ga baland bo’lishi lozim. Traktorlarda tovush signalining darajasi traktor 
shovqinidan kamida 6 dB ga kabinasida va traktordan 1 metr masofada 8 dB ga baland bo’ 
lishi kerak. 
Ergonomika boshqaruv turadigan post (joy)ini ratsional tashkil qilishning umumiy 
prinsiplarini, ularda asosiy va qo’shimcha jihozlarning joylashishini belgilaydi. Bu masaladar 
turkumiga boshqarish joyining tashqi (masalan, alohida qism va devorlarning bo’yalishi) 
psixologik, fizologik - gigiyenik va estetik talablarni hisobga olgan holda bezatilishi kiradi. 
Avtomatlashgan boshqarish tizimlarida operator ish joyining asosiy elementiga panel 
kiradi. U shunday joylashishi kerakki, undagi asboblarning yuza tekisligi operatorni qarash 
chizig’iga perpendiqo’lyar bo’lishi kerak. Boshqarish pultidagi boshqarish qismlari qulay va 
qo’l yetadigan bo’lishi lozim. 

---