2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

135 
 
 
Birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish vaqtida jarohatlarga birlamchi jarrohlik ishlovi 
beriladi, agarda jarohatdan qorin a’zolari chiqib turgan bo‘lsa, ularni qorin bo‘shlig‘iga 
to‘g‘rilab, qaytadan joylashtirish qat’iyan man qilinadi, aksincha, bu a’zolarni sterillangan 
matolar bilan o‘rab, qurib qolishining oldini olish choralarini ko‘rish tavsiya qilinadi. Agar 
teshib o‘tgan jarohat belgilari aniq bo‘lsa, u holda bemorga shoshilinch og‘riqni qoldiruvchi 
dori-darmonlar (promedol, morfin) qilinib, zudlik bilan operatsiya o‘tkaziladi.
Ovqat hazm qilish yo‘li a’zolari jarohati borligi gumon qilinganda bemorlarga suv 
ichish qat’iyan man qilinadi. 
Tayanch-harakat a’zolarining shikastlanishlari.
Bosh suyagi qoplamalarining yopiq va ochiq shikastlanishlari
. 
Bosh suyagining yopiq 
shikastlanishlarida yumshoq to‘qimalarning anatomik butunligi buzilmaydi. Bunday yopiq 
shikastlanishlar bevosita tashqi ta’sir kuchining tez va qisqa muddatli ta’sir etishi natijasida 
yuzaga keladi. Lat yeyishdagi shikastlanish darajasi shikastlovchi agentning o‘lchamlari va 
massasiga, urilish kuchiga, ta’sirining davomiyligiga, shuningdek ko‘pincha jabrlanuvchining 
holatiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda ko‘p hollarda, mayda qon tomirlari shikastlanadi. Yumshoq 
to‘qimalar, shu jumladan bosh suyagi qoplamalari lat yeganda, ularning klinik ko‘rinishlarida 
jarohatlovchi agent ta’sir etgan joyda og‘riq, qontalash bo‘lishi yoki qon to‘rejaishi 
(gematoma) kuzatiladi. Bosh suyagi qoplamalarining ochiq shikastlanishlarida terining 
butunligi buziladi va jarohatlar paydo bo‘ladi.
 
Bosh suyagining shikastlanishlari
.
 
Bosh suyagi gumbazi va asosining sinishi
. (12.25-
rasm). Bosh suyagi kallaning asosiy skeleti bo‘lib, uning miya va yuz qismlari farqlanadi. Bir-
biri bilan choklar orqali birlashgan bir nechta alohida suyakdan tashkil topgan bosh suyagi 
bo‘shlig‘ida bosh miya joylashgan. Bosh suyagi bo‘shlig‘ini chegaralab turuvchi suyaklar – 
ensa, 2 ta tepa, peshona, asos, 2 ta chakka, g‘alvirsimon suyaklar.
Bosh va miya shikastlanishlarining quyidagi asosiy turlari tafovutlanadi: 
1) bosh suyagi va bosh miyaning yopiq shikastlanishlari – bunda terining butunligi 
saqlanib (terida jarohatlar ham bo‘lishi mumkin) suyaklarning shikastlanishi kuzatilmaydi; 
2) ochiq shikastlanishlar ikki xil – miyaning qattiq pardasiga o‘tmagan va miyaning 
qattiq pardasiga o‘tib, uning butunligi buzilgan ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Bosh suyagining 
sinishi unga bevosita urish yoki pastdan yuqoriga qattiq turtki bo‘lganda, boshning qattiq 
jismlarning qirralariga urilishi, qattiq yuzalarga yiqilish oqibatida, turli transport halokatlarida 
kuzatilishi mumkin. Bosh suyagi qubbasi, asosi va chakka qismining sinishlari farqlanadi. 
Bosh suyagi yuz qismining suyaklarida darz ketish va ezilish natijasidagi sinishlar kuzatiladi. 
Ezilish natijasidagi sinishlarda tashqi plastinka u yoki bu ko‘lamda sinadi va ichkari 
tomonga qarab botiq hosil qiladi. Bosh suyagining darz ketishi bitta yoki bir nechta joyda 
bo‘lishi mumkin. Bosh suyagi gumbazi sinishi uning asosi sinishiga nisbatan ikki barobar 
ko‘p kuzatiladi. Bosh suyagi asosining sinishi uning gumbazi sinishining davomi bo‘lishi yoki 
bilvosita jarohatlanish ta’sirida (ko‘pincha balandliklardan yiqilishda) suyakning eng yupqa 
va nozik joylarida (teshik va yoriqlar atrofida) yuzaga keladi. Bunday shikastlanishlar og‘ir 
kechadi, chunki bunda doimo miya moddasi zararlanib qattiq miya pardasida defektlar yuzaga 
keladi, bosh miya nervlari jarohatlanadi. Bosh miya asosi sinishlarida quloqdan, burun va 
og‘izdan qon kelishi, orqa miya suyuqligi oqishini ko‘rish mumkin. 

---