2 O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti mehnat ta’limi kafedrasi

Tashqi qon ketishi. 
Qon tomirlari jarohatlanib, qon teri ustki qatlamiga chiqqan 
holatlar tashqi qon ketishini keltirib chiqaradi. Bir oz kesib olgandagi kabi ozgina qon oqishi, 
qonning ivishiga qarab, 10 minut ichida o‘z-o‘zidan to‘xtaydi. Lekin yirik qon tomirlari 
jarohatlanib, qon tez oqib chiqib, ivishga ulgurmagan hollarda qon oqishi, ayniqsa, kattalarga 
qaraganda kamroq qonga ega bo‘lgan bolalar va go‘daklar hayotini xavf ostiga qo‘yishi 
mumkin. 
Qon ketishining jadalligi qon tomirning jarohatlanish turiga bog‘liq.
Arterial qon oqishi belgilari: 
• qon tez va ko‘p oqadi; 
• tananing jarohatlangan qismida qattiq og‘riq seziladi; 
• behollik; 
• qon och qizil rangda bo‘lishi (kislorod konsentratsiyasi yuqoriligi); 
• qon nisbatan kuchli bosim ostida oqadi; 

---

124 
 
• qon, odatda, jarohatdan favvoradek otilib chiqadi. 
Arterial qon ketishini to‘xtatish ancha qiyin. 
Venoz qon ketishi belgilari:
• qon jarohatdan favvoradek otilmay, bir tekis oqib chiqishi; 
• qon to‘q qizil yoki jigar rang bo‘ladi (kislorod konsentratsiyasi kamligi hisobiga).
Tashqi qon ketishida birinchi yordam ko‘rsatish: 
• 
Jarohat siqiladi; 
• Shikastlangan qo‘l yoki oyoqni balandroq ko‘tariladi; 
• Jabrlanuvchini orqasi bilan yotqiziladi; 
• Bosib turuvchi bog‘lam qo‘yiladi; 
• Shokka qarshi chora qo‘llaniladi. 
• 
Arterial qon ketishida arteriyani barmoq bilan bosish uslubi arterial qon ketishini 
to‘xtatishning bir usulidir. Uni jarohatni bevosita bosish bilan birga qo‘llaniladi. Bu usulda 
birinchi yordam ko‘rsatayotgan odam o‘z qo‘li bilan arteriyani shikastlangan joydan 
yuqoriroqdan bosadi. Arteriyaning barmoq bilan bosiladigan nuqtalari ko‘p, lekin ikki asosiy: 
yelka va son arteriyalarini eslab qolish kerak. Bu ishni kamida o‘n minut davomida qilish 
zarur. Buning asosiy kamchiligi shundaki, yordam ko‘rsatayotgan odam bu vaqt ichida 
boshqa ish qila olmaydi.

Qo‘l-oyoqdagi nazorat qilib bo‘lmaydigan qon ketishida bog‘lam (jgut) qo‘yish 
arterial qon ketishini to‘la to‘xtatishning samarali usulidir. Quyida bog‘lam qo‘yish qoidalari 
keltirilgan: 

bog‘lam jarohatlangan joydan taxminan 5 sm yuqori qo‘yilishi kerak; 

shikastlangan qo‘l yoki oyoq bilan bog‘lam orasiga qatlam qo‘yiladi; 

bog‘lam sifatida bir necha bor taxlangan uchburchak bog‘ichga o‘xshash gazlamadan 
foydalanish mumkin, u qo‘l yoki oyoq atrofiga ikki marta o‘raladi. Arqon yoki chilvirdan 
foydalanish mumkin emas, chunki ular quyida joylashgan to‘qimani zararlantirishi mumkin.