2. O‘tilayotgan fanning asosiy nazariy materiali 1-mavzu: “Tilshunoslik va tabiiy fanlar” fanining o’rganish obyekti, maqsadi va vazifalari

6-mavzu: Tilshunoslik va psixologiya. Tilshunoslik va adabiyot 
Reja: 
1.Til va psixologiya. Tilshunoslikning psixologiya bilan munosabati.
2.Psixolingvistika. Psixolingvistikaning o‘rganish obyekti, maqsad va 
vazifalari.
1.Til va psixologiya. Tilshunoslikning psixologiya bilan munosabati.
Lisoniy faoliyat, bir tomondan, tilshunoslikning o’rganish obyekti bo’lsa, 
ikkinchi tomondan, psixologiyaning ham tekshirish predmeti sanaladi. Demak, 
tilshunoslik bilan psixologiyaning ham kesishish nuqtasi mavjud. Ikki fan 
oralig’idagi kesishish nuqtasi psixolingvistikaning o’rganish obyekti sanaladi.
21
Маслова В. А. Лингвокультурология: Учеб. пособие для студ. высш. учеб, заведений. –М.: 
Издательский центр «Академия», 2001. –С.51. 

---

31 
Psixolingvistika atamasi AQSh olimlari tomonidan ilmiy hayotga olib kirildi. 
Ilk marta bu atama 1946 yili Amerika psixologi N.Pronko tomonidan «Til va 
psixolingvistika» nomli maqolada qo’llanildi. Lekin mazkur maqolada 
psixolingvistikaning maqomi keng ilmiy jamoatchilik e’tirof etadigan darajada 
belgilanmagandi. 
1953 yili Indiana shtatining Blyumington shahrida mashhur Amerika 
psixologlari Dj.Keroll va Ch.Osgud bilan taniqli tilshunos va etnograf T.Siboyek 
tomonidan o’tkazilgan universitetlararo seminarda tilshunoslik bilan psixologiya 
munosabatlari muhokama etildi va bu ikki fan oralig’ida psixolingvistika nomi 
bilan yuritiluvchi alohida fan yo’nalishi bo’lishi lozimligi ta’kidlandi. 
Seminarda turli ixtisoslik vakillari ishtirok etdilar. Xususan, 1953 yili «Tilni 
o’rganish» nomli asar yozib, unda tilshunoslikning boshqa fanlar bilan, ayniqsa, 
psixologiya bilan munosabatini chuqur tahlil qilib dovruq qozongan Dj.Keroll, 
folkloristika bo’yicha shuhrat topgan T.Siboyek, tilshunoslik bo’yicha ancha 
mashhur bo’lib qolgan, hindular tili va madaniyati bo’yicha taniqli mutaxassis 
J.Jenkins, tillarning geneologik tasnifi va til tarixi bilan shug’ullanuvchi J.Grinberg 
kabi mashhur olimlar bilan birga qator yosh tadqiqotchilar ham qatnashdilar. 
Ikki oy davom etgan seminarda psixolingvistik tadqiqotlarning nazariy 
asoslari bo’yicha bir fikrga kelindi. Seminarda ishtirok etgan olimlarning 
psixolingvistika bo’yicha umumiy platformasi 1954 yili «Psixolingvistika» nomi 
bilan nashr etilgan kollektiv monografiyada o’z ifodasini topdi. 
Bu kitob ilmiy jamoatchilik o’rtasida katta shuhrat qozondi. Natijada 
psixolingvistika tilshunoslik va psixologiya oralig’idagi alohida fan yo’nalishi 
sifatida e’tirof etila boshladi. Tez orada dunyoning turli mamlakatlarida, xususan, 
Angliya, Fransiya, Italiya, Ruminiya, Polsha, Chexoslovakiya, Gollandiya, 
Rossiya, Norvegiya, Kanada singari qator mamlakatlarda psixolingvistika 
maktablari dunyoga keldi. 
Psixolingvistika garchi asrimizning 50-yillaridan shakllangan bo’lsa-da, lekin 
uning ildizi uzoq davrlarga – tilshunoslikda anchadan buyon davom etib 
kelayotgan psixologik yo’nalishga borib taqaladi. Demak, psixolingvistika XIX asr 
tilshunosligida hukm surgan psixologik yo’nalishning mantiqiy davomidir Shuning 
uchun, avvalo, psixolingvistikaning ildizi bo’lgan tilshunoslik nazariyasidagi 
psixologik yo’nalish haqida fikr yuritishga to’g’ri keladi. 
Tilshunoslikda psixologik yo’nalish ancha davrlardan buyon hukm surib 
kelayotgan til mohiyatini mantiqiy asosda yoritishga qarama-qarshi ravishda XIX 
asrning 50-yillarida qiyosiy-tarixiy tilshunoslik negizida vujudga keldi.