2-oraliq Monopoliya

2-oraliq
1.Monopoliya atamasining kelib chiqishi bozorga oid tushunchalardan (yaʼni, yunoncha „monoc“ — yagona, bitta va „poleo“ — sotaman) tarkib topsada, uning iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi. Monopoliyani quyidagicha taʼriflash oʻrinli: monopoliya — monopol yuqori narxlarni oʻrnatish hamda monopol yuqori foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot ustidan hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalarning birlashmalari. Bozorni qamrab olish darajasiga ko'ra:sof monopoliya, oligopoliya va monopsoniya. O'zbekistonda sof monopoliyalar sifatida «O'zbekiston havo yo'llari» DAK, «0'zbekiston temir vo'llari» DAK, Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlashmasini misol qilib keltirish mumkin. Monopoliyaning maqsadi - eng maqbul shart-sharoitlarni yaratish orqali monopoliya qilinadigan bozorda mahsulot narxlari va hajmini nazorat qilish orqali yuqori foyda olish. Sof monopoliyaning asosiy xususiyatlari: a) yagona sotuvchi - ishlab chiqaruvchi; b) tovarlarni tabaqalashtirish yo'q, shuning uchun uning o'rnini bosadigan tovarlar mavjud emas; v) sotuvchi narxlarni deyarli to'liq nazorat qiladi; d) yangi korxonalarning sohaga kirishlari uchun juda qiyin sharoitlar - kirish moliya, texnologik, resurs, huquqiy sharoitlar bilan to'sib qo'yilgan; e) sohani tark etish jarayoni ham qiyin; f) sohaga kirish va chiqish uchun iqtisodiy va huquqiy to'siqlar mavjudligi.
Monopoliya - bu narxdan yuqori bo'lgan bozorni boshqarish demakdir. Agar jamiyatda sof monopoliya bo'lsa, unda biz ushbu sohadagi mutlaq kuch haqida gapirishimiz mumkin. 
Monopoliyaning samarasizligi ikkita oddiy omil tufayli:
Resurslarni taqsimlash. Barcha resurslar (tovarlar, xizmatlar) bitta monopol kompaniyaning ixtiyorida. Shunday qilib, narxlar tovarlarga bo'lgan talab bilan emas, balki monopolist kompaniya tomonidan "o'zboshimchalik bilan" belgilanadi. Bunga misol elektr energiyasini etkazib berishdir. Deyarli yuz foiz talab mavjud, ammo narx iste'molchilarning xohishlaridan qat'iy nazar belgilanadi.