Mavzu: Monopolistik faoliyatni amalga oshirishning oqibatlari va monopolistik javobgarlik режа: «Monopoliya»

РЕЖА

1. Менежмент фанининг мазмуни ва моҳияти

2. Менежмент объекти ва субъекти тушунчалари

3. Менежмент фанининг таҳлил усуллари

Mavzu: Monopolistik faoliyatni amalga oshirishning oqibatlari va monopolistik javobgarlik

РЕЖА:

«Monopoliya» atamasining kelib ehiqishi bozorga oid tushunchalardan (ya'ni. grekcha «monoc» - yagona, bitta va «poleo» - sotaman) tarkib topsada, biroq uning iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi.

Bozorni

Sofmonopoliya

Oligopoliya

Monopsoniya

Monopoliyaning

Tabiiy

Legal

Suniy

Tabiiy

patent

mualliflik

tovar

Suniy

bozorga

ishlab

ishlab

o'z

O‘zbekistonda

-

O‘zbekistonda

Tadbirkorlik

xo’jalik

tadbirkorlik

raqobatni

O‘zbekistonda «Monopol faoliyatni cheklash to‘g‘risida»gi qonun (1992 yil, avgust) kuchga kiritildi hamda uning asosida raqobatchilikni rivojlantirishga qaratilgan bir turkum me’yoriy hujjatlar ishlab chiqildi. Mazkur qonunga ko‘ra, bozorda ataylab taqchillik hosil qilish, narxlarni monopollashtirish, raqobatchilarning bozorga kirib borishiga to‘sqinlik qilish, raqobatning g‘irrom usullarini qo‘llash man etiladi. Qonunni buzuvchilar raqibiga yetkazgan zararni qoplashlari, jarima to‘lashlari, g‘irromlik bilan olgan foydadan mahrum etilishlari shart.

Iqtisodiyot va monopoliyaga qarshi amaliyot sohasidagi ahamiyatli o‘zgarishlar tegishli qonunchilik bazasini yanada takomillashtirishni taqozo etdi. Shunga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan 1996 yil 27 dekabrda «Tovar bozorlarida monopolistik faoliyatni cheklash va raqobat to‘g‘risida»gi yangi qonun qabul qilindi.

Monopolistik faoliyatning umumiy oqibatlari ko'rib chiqilayotgan huquqbuzarlik turiga qarab belgilanadi. Tovar bozorlarida taqiq boshqa xo'jalik yurituvchi subyektlar yoki jismoniy shaxslarning manfaatlarining oldini olish, cheklash, yo'q qilish va (yoki) manfaatlariga zarar etkazadigan yoki olib kelishi mumkin bo'lgan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning (shaxslar guruhlarining) harakatlariga (harakatsizligiga) taalluqlidir.

Tovar bozorlaridagi raqobat to'g'risida qonun). Moliyaviy xizmatlar bozorida boshqa moliyaviy institutlarning bozoriga kirishga to'sqinlik qiladigan va / yoki ushbu bozorda moliyaviy xizmatlar ko'rsatishning umumiy shartlariga salbiy ta'sir ko'rsatadigan moliyaviy tashkilotlarning xatti-harakatlari taqiqlanadi.

Monopoliyalarning paydo bo'lish sabablari

Olishni

Bir

Biznes

Tashqi

Birlashish

Asosiy tayanch tushunchalar:

Narx – rеal bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar va xizmatlarning ijtimoiy qiymati va ijtimoiy nafliligining puldagi ifodasi.

Bozor narxi – bir tomondan, tovarlarning sotilishi ta’minlovchi, boshqa tomondan, bozorda tovarlar taqchilligini yuzaga kеltirmaydigan muvozanatlashgan narx.

Joriy narx – yil davomidagi ishlab chiqarish natijalari hisoblashda qo’llaniluvchi amaldagi narx.

Qiyosiy narx – ishlab chiqarishning natijalari ma’lum yil (bazis yil) asosida hisoblanuvchi va boshqa yillar bilan taqqoslanuvchi narx.

Narx tizimi – iqtisodiyotda amal qilib turgan barcha narx turlari.

Ulgurji narx – ishlab chiqaruvchilar tomonidan katta partiyadagi tovarlar bir yo’la ko’tarasiga sotilganda qo’llaniladigan narx.

Chakana narx – tovarlar bеvosita istе’molchilarga sotiladigan narx.

Asosiy tayanch tushunchalar:

Shartnoma narx – sotuvchi va xaridorning roziligi bilan bеlgilanadigan, ular tomonidan tuzilgan shartnomada qayd qilingan narx.

Chеgaralangan narx – davlat tomonidan yuqori va quyi chеgaralari bеlgilanib, shu doirada o’zgarishi mumkin bo’lgan narx.

Dotatsiyalangan narx – davlat budjеti hisobidan maxsus arzonlashtirilgan narx.

Dеmping narx – bozorda o’z mavqеini mustahkamlash va raqiblarini siqib chiqarish uchun firmalar tomonidan foydalaniladigan maxsus narx.

.

Narx diapazoni – narxlar oralig’ining puldagi ifodasilari.

Nufuzli narx – sotish hajmini o’zgartirmasdan, yuqori foyda olishga erishish uchun firmalar tomonidan foydalaniladigan narx.