2 mavzu. Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi transformatorlar Reja

 
11 – mavzu. Uch fazali transformatorlar. Avtotransformatorlar va maxsus 
transformatorlar
Reja: 
1. Uch fazali transformatorlarning vazifasi va qo‘llanilish soxalari. Uch fazali 
transformatorlarning tuzilishi va ishlash prinsipi. Transformatsiya koeffitsienti. 
Uch fazali transformatorlar chulg‘amlarini ulanish sxemalari va gruppalari.
2. Avtotransformatorlarni tuzilishi va ishlash prinsipi. Pasaytiruvchi va 
kuchaytiruvchi avtotransformatorlar.
3.O‘lchash transformatorlari qo‘llanish soxalari. Toklar transformatorlari va 
kuchlanishlar transformatorlari ulanish sxemalari.
Uch fazali transformatorlar 
Elektr uzatish liniyalarida va katta quvvatli elektr qurilmalarida uch fazali 
elektr toki ishlatiladi. Bu uch fazali sistemalarning transformatorlari ham albatta 
uch fazali bo‘ladi. Uch fazali transformator tuzilishiga ko‘ra bitta o‘zakda 
yig‘ilgan, uchta bir fazali transformatorlar sistemasidan iborat (14.1a-rasm). Har 
uchchala fazaning kirish va chiqish chulg‘amlari mavjud. Natijada uch fazali 
transformatorda uchta alohida chulg‘am va ularning uchlari, jami 12 ta ochiq 
uchlar mavjud (14.1 b-rasm). Kirish chulg‘amlarining faza uchlari, uch fazali tok 
sistemasidagi kabi, A, V, S bosh harflar bilan belgilanadi. 
Transformatorlardan 
foydalanishda 
elektr 
uzatish 
liniyalarining
pasaytiruvchi transformatorlarini nazarda tutish odatga aylangan. Shuning uchun 
ham “kirish va chiqish chulg‘amlari” o‘rnida “yuqori kuchlanish va past 
kuchlanish chulg‘amlari” iboralari keng tarqalgan.Chiqish chulg‘amlarining faza 
uchlari esa mos holda a, v, s kichik harflar bilan belgilanadi. Kirish (yuqori 
kuchlanish) chulg‘amining transformator ichidaga oxirlarini mos holda X, U, Z 
deb, chiqish chulg‘amlarining xuddi shunday transformator ichidagi oxirlarini x, u, 
z deb belgilaymiz. Demak uch fazali transformatordan foydalanganimizda, 
transformatorning A, V, S uchlari uch fazali tarmoqqa, a, v, s uchlari esa uch 
fazali iste’molchiga ulanadi. Natijada, transformator ichidagi X, U, Z va x, u, z
ochiq qolgan fazalar (15-b rasm) uchlarining o‘zaro ulanishi masalasi yuzaga 

---

keladi. Ular uch fazali tokdagi singari o‘zaro uchburchak , yoki yulduz sxemada 
ulanishi mumkin. Aynan shu ulanishning turlariga qarab uch fazali transformator
chulg‘amlarining turli ulanish sxemalari mavjud.
14.2-rasm. Uchta bir fazali transformatorlar sistemasi (a) va uch fazali 
transformator (b) 
ulanishlarini 
kasr 
ko‘rinishda 
belgilash 
qabul 
qilingan, 
masalan 
“uchburchak/yulduz”, bunda kasrning surati kirish chulg‘amining ulanish 
sxemasini, kasrning maxraji esa chiqish chulg‘amining ulanish sxemasini bildiradi. 
Umuman uch fazali transformator chulg‘amlari “uchburchak/yulduz”, “yulduz-
uchburchak”, “yulduz/yulduz” va uchburchak/uchburchak sxemalarda ulanishi
mumkin. 14.3 - a rasmda transformator chulg‘amlari oxirlari va ularning 
belgilanishlari keltirilgan.
14.3-rasm. Uch fazali transformator chulg‘amlarining o‘ralishi va o‘zaro ulanishi. 
Rasmdagi chulg‘amlarning o‘ralishiga e’tibor beradign bo‘lsak shu narsa 
ko‘rinadiki, fazalarning chulg‘amlari, ular o‘zaro qanday tutushtirilishidan qatiy 
nazar, bir tomonga qarab o‘ralgan. 14.3-b rasmda esa chulg‘amlar yulduz/yulduz 
(Y/Y) sxemada ulangan. Demak bu transformator, chulg‘amlari (Y/Y) sxemada 
ulangan transformator deyiladi.