2-Mavzu: Shaharni funksional hududlarga ajratish. Shahar hududi balansini hisoblash. Shahar axolisi

Shaharni funksional rejalashtirish tarkibi 
Shaharning rejaviy strukturasi
- bu shahar hududi elementlarining o‘zaro 
bog‘liq ravishdagi uyg‘un tizimidir. U shahar bosh rejasining loyihasini va uning 
ko‘cha tarmog‘ini chizmasini tuzish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu 
shaharning asosidir. 
Agar funksional mintaqalash, avvalambor shaharning turli qismlarini 
foydalanish tavsifidagi va makonni tashkil etishdagi farqlarini aks ettirsa, rejaviy 
struktura shahar organizmini turli qismlarining (elementlarining) bog‘liqlik 
birligini tavsiflaydi. 
Transport infrastrukturasi e’tiborini faqatgina rejaviy strukturaga qaratmay, 
balki uning keyingi rivojini oldindan belgilab beradi. Transport infrastukturasining 
konfiguratsiyasi shahar joylarining yuqoriroq sur’at bilan o‘zlashtirilishiga moyil 
bo‘lgan uchastkalarini rejalashda mahkamlanadi. Ular birgalikda nisbatan 
o‘zgarmas, vaqt mobaynida barqaror bo‘lgan, «karkas» atamasini qo‘llagan, shahar 
fazoviy-rejaviy tashkillashtirishning asosini tashkil etadi.

---

Funksional mintaqalash sxemasi va o‘zlashtirish bo‘yicha hududning 
darajalarga ajratish (strukturali karkas ajratish) ikkita bir birini to‘ldiruvchi shahar 
rejasini modelidir.
Sekinroq sur’atda o‘zlashtirilgan, shahar kommunikatsiya tizimiga kamroq 
darajada qo‘yilgan hudud karkasini «to‘ldirish» o‘zining fazoviy tashkillashtirilishi 
bo‘yicha «barqarorligi» kamroqdir. Bu hudud struktura bo‘yicha karkasga bo‘y 
so‘ndirilgan va nisbatan yakkalangan rejaviy birlik yig‘indisi kabi tassavur etish 
mumkin. 

Kichik va o‘rta shaharlarda bunday birliklar, odatda, funksional 
mintaqalashning: turar joy mintaqalari, savdo-sotiq mintaqalari, ishlab chiqarish 
rayonlari, dam olish mintaqalari-asosiy elementlari to‘g‘ri keladi. Kattaroq 
o‘lchamli shgaharlarda murakkabroq struktura-ierarxin tashkillashtirilgan 
rejalashtiruv hosila tarkibiga turar joy va ishlab chiqarish rayonlari yoki 
mintaqalari, dam olish mintaqalari va boshqalar kiradigan aholisi 100-500 ming 
odamdan iborat majmui rejalashtirilgan rayon hisgoblanadi. Millioner shaharlarda 
rejalashtiruv rayonlari yirikroq rejaviy hosilalarga-aholisi 1 mln kishi bo‘lgan 
rejaviy mintaqalarga guruhlanishi mumkin. Har bir mintaqaning tarkibiga, o‘z 
navbatida bir necha turar joy rayonlari va ishlab chiqarish mintaqalarini o‘z ichiga 
oluvchi ikki-uch rejalashtiruv rayoni kiradi.