2-Mavzu: Shaharni funksional hududlarga ajratish. Shahar hududi balansini hisoblash. Shahar axolisi

 
Shaharlarning rivojlanishi. 
Shaharlarning rejaviy strukturasining haqiqiy, turli-tumanligi chegarasiz. 
Biroq ayrim usullar va umumiy qonuniyatlar mavjud. 
Tarixiy sharoitga va funksiyalarning evolyusiyasiga ko‘ra shaharning 
fazoviy rivojini uch asosiy me’moriy-rejaviy shakllarga tushurish mumkin: 
1.
shahardagi turar joy qurilishini zichlantirish, hududdan foydalanish 
darajasini intensivlash; 
2.
shahar chegarasini kengaytirish va unga yondosh hududlarni 
o‘zlashtirish; 
3.
shahardagi hududiy bir-biri bilan yaqinlashmaydigan yangi shahar-
atrof mustaqil rayonlarni yoki yo‘ldosh shaharlarni ajratib chiqarish. 
Shaharsozlik tizimining o‘z taraqqiyot jarayonidagi barqarorligi va 
yashovchanligi uning rejaviy strukturasiga va shaharning hududiy taraqqiyot 
tavsifiga bog‘liq. 
Shu nuqtai nazardan shaharlarning strukturali sxemasini quyidagicha ajratish 
mumkin: 
1.
Markaziy (bir to‘plamli); 
2.
Chiziqli; 
3.
Tarmoqli (ortogonal, panjarali). 
Markaziy sxema makonni o‘zlashtirishdagi ko‘proq qutblanishni va 
aloqalarning eng ko‘p to‘plamliligini tavsiflaydi. Chiziqli strukturalar kamroq 
to‘planganlikka ega va ularni shakllantiruvchi bosh transport magistraliga nisbatan 
zichlashadi. Tarmoqli sxemalar hududning nisbatan bir tekis o‘zlashtirilishini aks 

---

ettirib, hamisha birinchi strukturada keyingi ikkitasining elementlarni ko‘rish 
imkonini beradi. 
Shaharni rejaviy tashkillashtirishning uchchala shakli o‘zaro bir-birini 
to‘ldiradi va loyihalashning turli darajalarida o‘z qiymatini saqlab qoladi. 
Shaharlarning o‘sishi bilan uning rejaviy strukturasini shaklan o‘zgartirish 
lozim va shaharning rejaviy strukturasiga tahrirlar kiritishga, uni sifat jihatidan 
yangi elementlar bilan murakkablashtirish ehtiyoji paydo bo‘ladi. Bunday ketma-
ket shakliy o‘zgartirishlar jarayonida shahar rejasi strukturasining taraqqiyotida 
vorislik yuz beradi.