2-Mavzu: Shaharni funksional hududlarga ajratish. Shahar hududi balansini hisoblash. Shahar axolisi

 Shahar hududining balansi. 
Shahar hududi binolar, inshootlar, ko‘chalar, ko‘kalamzorlar bilan band. 
Shahar maydoni yoki uning bir qismini bo‘linishini tahlil qilish uchun maydon 
bo‘yicha hududning bo‘laklari ko‘rsatilgan yoki umumiy maydondan protsent 
nisbatlarda ko‘rsatilgan jadval tuziladi. Bunday jadval hudud balansi deyiladi.
Shahar hududi balansi
-turli funksional vazifaga ega bo‘lgan hududning 
nisbatini tavsiflovchi ko‘rsatkichlar tizimga aytiladi. Hudud balansi kattaligi, 
maydonning bo‘linishi bo‘yicha bir vazifaga ega bo‘lgan ob’ektlarni solishtirishga 
va loyihaning yaxshi, yomon tomonlarini baholashga yordam beradi. Hududning 
berilgan balansi natijasiga ko‘ra, ayrim mintaqalarning kattaligini hisoblash 
mumkin. 
Loyihalash me’yorlari texnikaviy ko‘rsatmalarda mavjud shu singari 
ob’ektlarni tahlil asosida tuzilgan shaharning turli elementlari va funksional 
mintaqalari uchun tavsiya etilgan hudud balansi keltirilgan. 
Har bir muayyan shaharning o‘ziga xosligi har xil mintaqalar 
ko‘rsatkichlarining qiymatini aniqlab beradi. Ammo har bir tizim ichidagi 
elemntlarning taqribiy qiymati loyihachi ma’lumotnomasi «Shaharsozlik» da 
keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra qabul qilinishi mumkin. 
 
 
 
 
Shaharni funksional rejalashtirish tarkibi 

---

Shaharlar 
- ijtimoiy-iqtisodiy funksiyasiga asosiy qismi noagrar faoliyat 
bilan - san’at, fan, madaniyat, xizmat ko‘rsatish va boshqaruv sohalarida 
shug‘ullanuvchi aholining yuqori zichlikka ega bo‘lgan, yirik aholi yashash 
punktidir. 
Yo‘ldosh-shaharlar, yirik shaharlar atrofida 30-60 km masofada joylashadi. 
Ularning yordamida aholisi zich shaharlarning zichligi kamaytiriladi, ularga turar-
joy rayonlari va ayrim sanoat korxonalari joylashtiriladi, ilmiy markazlar va oliy 
o‘quv yurtlari ham joylashishi mumkin. Ulardagi joylashuvning asosiy sharti
shahar bilan yaxshi transport aloqasi bo‘lishi lozim. 
Shaharlar joylashuvning barcha turlari orasida suv o‘tkazgich, oqava suvlar, 
energo-ta’minot, yo‘llar va obodonlashtirishning boshqa turlari bo‘yicha kapital 
sarflar va ekspluatatsiya chiqimlarining tejamliroq turi ekanligi bilan yetakchilik 
ahamiyatiga ega. 
Shaharlar turli belgilar bo‘yicha turkumlanadi: 
1.
Aholisi soniga ko‘ra: 
Juda yirik - 1 mln. kishidan ko‘proq

Yirik – 250 ming – 1 mln. kishigacha

Katta – 100 ming – 250 ming kishigacha

O‘rtacha – 50 mingdan – 100 ming kishigacha

Kichik – 50 mingdan kamroq. 
2.
Ma’muriy ahamiyatga ko‘ra: 
Poytaxt

Respublika markazlari

Viloyat markazi

O‘lka markazi. 
3.
Xalq xo‘jaligi yo‘nalishi bo‘yicha: 
Transport

Sanoat

Kurort

Tarixiy

Ko‘p funksiyali. 
4.
Tabiiy sharoitlar bo‘yicha. 
5.
O‘sish shiddati bo‘yicha: 
Tez o‘suvchi

Taraqqiyoti chegaralangan

Muqumlangan. 
Aholisi kamayish bosqichidagi.