2-mavzu. Pul va bank ishini tarixiy va nazariy jihati

2.1.2. PULNING NAZARIYALARI

Asosiy tushunchalar:
Pulning nazariyasi
metallik,
nominallik,
miqdoriylik
monetarizm
pul-kredit
Pulning nazariyasi – pul tabiati va pulning ishlab chiqarishni shakllantirishga ta’siri haqidagi nazariyalardir.
Iqtisodchilarning pulning mohiyati, uning funksiyalari va pul muomilasiga bo‘lgan qarashlari pul nazariyalarini keltirib chiqardi.
Eng asosiy pul nazariyalari sifatida metallik, nominallik, va miqdoriylik pul nazariyalari ilk tarixiy pul nazariyalari sifatida e’tirof etiladi. Hozirgi kunda monetarizm va iqtisodni pul-kredit munosabatlari orqali tartiblashtirish nazariyalari mavjud.

Pulning metallistik nazariyasi
G‘arbiy Yevropada boshlang‘ich kapital jamg‘arish davrida savdo burjuaziyasining manfaatlarini ob’ektiv aks ettiradigan pullarning metallistik nazariyasi vujudga keldi. Metallistik nazariya tarafdorlari – U.Stafford (1554-1612), T.Men (1571-1641), D.Nors (1641-1691) va boshqalar – tangalarning ishdan chiqishiga qarshi bo‘lib, metallarning barqaror muomalada bo‘lishini yoqlab chiqishdi. Ularning nazariyasi uchun davlatning boyligini pullar bilan, pullarning o‘zini esa – asl metallar bilan bir xil deb tushunish harakterli edi. Ular pullarning mohiyatini asl metallarning ijtimoiy xususiyatlari emas, balki tabiiy xususiyatlari bilan bog‘lashgan, pullarga ijtimoiy, ishlab chiqarish munosabati sifatida qarashmagan, balki ularni buyum deb bilishgan. Shuning uchun ular pullarning to‘laqonli tangalarni talab qiladigan funksiyalarini, ayniqsa, jahon pullari va g‘aznalar funksiyalarini mutloqlashtirishgan.

Ushbu nazariya namoyondalari:

1. 
   Qimmatbaho metallar (oltin va kumush) pul vazifasini o‘tay oladi.
   

b) Jamiyatning boyligi qimmatli metallarning mavjud zaxirasi bilan o‘lchanadi.
v) bu boylikning manbai savdodadir deydilar.
Yevropa davlatlari tomonidan qimmatli metallarga boy bo‘lgan yerlarni bosib olinishi kabi shart-sharoitlar ushbu nazariyani kelib chiqishiga asos bo‘lgan. Ushbu nazariya asoschilari vaqti kelib muomiladagi metal pullar o‘rnini qog‘oz pullar egallashi va bu jarayonning qonuniyligini tushunib yetmaganlar. Ular savdo burjuaziyasi manfaatlarini himoya kilgan.