2-mavzu. Pul va bank ishini tarixiy va nazariy jihati

Kredit kartochkasi – bu bank yoki maxsus kredit (savdo) muassasi tomonidan bir kishi nomiga berilgan pul hujjati bo‘lib, unda pul egasi hisobidagi summa ko‘rsatiladi. Bu kredit kartochkasi o‘z egasiga chakana savdo tarmoqlarida naqd pulsiz tovarlar va xizmatlar harid qilish huquqini beradi. Kredit kartochkasiga binoan haridor hisobidagi pul summasi uning ixtiyoridan olinib, tovar sotgan korxona hisobiga o‘tkaziladi.
Dastlabki Kredit kartochkalari XX asr boshlarida AQSH da qo‘llanila boshlangan. Hozirda jahondagi aksariyat mamlakatlarda, shu jumladan, O‘zbekistonda ham joriy etilmoqda.
Banklar faoliyatida elektron hisoblash mashinalarining ko‘llanilishi elektron pullardan foylanish imkoniyatini berdi.


Elektron pul - elektron kartochka bo‘lib, uning xotirasiga egasining hisobidagi pul summasi yozilgan bo‘ladi. Pul to‘lash uchun elektron kartochka EHM ga kiritiladi, kartochkadan avtomatik ravishda to‘lanishi zarur bo‘lgan pul summasi o‘chiriladi va bu summa pul oluvchi elektron hisobiga yozib qo‘yiladi.
Hozir O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan qator tijorat banklari o‘z amaliyotlarida elektron kartochkalardan foydalanishmoqda: Shuningdek, aholiga to‘lovlarni amalga oshirishda qulayliklar yaratish va pul muomalasi barqarorligini yanada mustaxkamlash maqsadida debet plastik kartochkalari muomalasi yo‘lga qo‘yildi. Ushbu jarayon 2002 yil avgustidan boshlangan edi.
Plastik kartochkalardan foydalanishni rivojlantirish orqali bank tizimida aholiga ko‘rsatilayotgan zamonaviy bank xizmatlari turlarini kengaytirish, naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimini keng joriy etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar ko‘rib borilmoqda.
Amalga oshirilgan ishlar natijasida, bugungi kunga kelib, 2011 yil 1 iyul holatiga banklar tomonidan 7,8 mln.dan ziyod plastik kartochkalar muomalaga chiqarilib, savdo va xizmat ko‘rsatish ob’ektlarida 89,9 mingta terminallar o‘rnatildi

.

O‘z navbatida, plastik kartochkalar va terminallar yordamida amalga oshirilgan o‘tkazmalar hajmi yildan –yilga yuqori sur’atlarda oshib bormoqda. Misol uchun, 2010 yilda plastik kartochkalar orqali 5,7 trln. so‘mlik o‘tkazmalar amalga oshirilib, ushbu ko‘rsatkich avvalgi yilga nisbatan 2,5 barobardan ko‘proqni tashkil etadi.