2-mavzu. Pul va bank ishini tarixiy va nazariy jihati

Biroq qobil xizmatkor juda”
B e k o v.

Kishilar har doim pul topishga harakat qiladilar, pul esa ular uchun xizmat qiladi.

Aytishadiku, bozorda gap emas, pul kerak deb...
Gerod (eramizdan Sh asr oldin)

Pul bozor iqtisodiyotining eng muhim omillaridan biri bo‘lib, iqtisodiyotning «qoni» dir. Iqtisodiyot pul bilan tirik. Pul bo‘lmagan joyda bozor iqtisodi bo‘lishi mumkin emas. Bozor iqtisodiyotida tovarlar va xizmatlarni ishlab chiqarishdan tortib, to iste’molchiga yetkazib berishgacha pul vositasida amalga oshiriladi.

Ishlab chiqarish resurslari, ya’ni xom-ashyolar, jixozlar va mashinalar hamda ishchi kuchi bozorda pulga sotib olinadi. Ishlab chiqarish natijasida yaratilgan tovarlar yana pulga sotiladi. Pul ko‘rinishida olingan daromad taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi. Masalan, non ishlab chiqaruvchi korxona faoliyatini ko‘rib chiqamiz.

Pul bozor iqtisodiyotining «tili» dir. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to‘lovlar, daromad-u harajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar faqat pulda ifodalanadi.

Har bir korxona, tashkilot, muassasa, tadbirkorlar, alohida - alohida fuqarolar faoliyati natijasi ham pul bilan hisoblanadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida pul muomalasini tashkil etish, pul ayriboshlash, ularni saqlash, taqsimlash, bo‘sh pulni qarzga berish, pul vositasida moliyaviy hisob-kitoblarni amalga oshirish kabi iqtisodiy munosabatlar yanada kuchayib, murakkablashib boradi.

Uzoq tarixiy davrlardan boshlab pul o‘zining boshlang‘ich besh funksiyasining xususiyatlarini bajarib kelgan, qiymat o‘lchovi, muomala vositasi, to‘lov vositasi, jamg‘arma to‘plash va Jahon puli. Ular doimiy rivojlanishda bo‘lgan. Ularning mohiyatlari tarixiy davrlarda gox ko‘tarilib goxida tushib turgan (ayrim hollarda to “0” darajagacha).

Pulning boshlang‘ich vazifalaridan (funksiyalaridan) eng asosiylari qiymat o‘lchovi va muomala vositasi bo‘lgan.
Hozirgi iqtisodiy adabiyotlarda pulning vazifalari to‘g‘risida turli qarashlar mavjud. Ayrim iqtisodchi olimlar pulning 5 ta vazifasini tan olsalar, ayrimlari 4 tasini, boshqalari esa faqat 3 tasini e’tirof etadilar. Biz esa pulning barcha vazifalari qiymat o‘lchovi, muomala vositasi, to‘lov vositasi, jamg‘arma to‘plash va jahon puli to‘g‘risida to‘xtalib o‘tamiz.