2-mavzu. Neft, gaz va gazkondensatni birlamchi qayta ishlash

 
 
 

---

§ 
2.3. Neftning kimyoviy tarkibi. Fizikaviy xosalari 

---

Neft hamda gaz yer qobig’ining turli chuqurlikdagi 
qatlamlarida, turli-tuman g’ovak va boshqa tog’ jinslari 
orasida yotadi. Bosim, temperatura ichki o’zgarishlar 
ta’sirida neft katta masofalarga siljishi mumkin. 
Tashqi ko’rinishiga ko’ra neft o’ziga xos hidli 
quyuq moysimon suyuqlik bo’lib, turli tusdagi jigar rang 
ko’rinishga ega. Neftning zichligi 
770 − 920𝑘𝑔/𝑚
3
, 
yonish issiqligi 
43000 − 45500 𝑘𝐷𝑗/𝑘𝑔
. 
Neftda uglerod miqdori taxminan 83-86%, 
vodorod miqdori - 12-14%, oltingugurt 
S
, kislorod 
𝑂
va 
azot 
N
miqdori 1-3% bo’ladi. Massa bo’yicha 
uglevodorodlarning umumiy miqdori 97-98%ni tashkil 
etadi. 
Tarkibidagi 
elementlarning 
o’xshashligiga 
qaramasdan turli joydan olingan neftlarning fizik va 
kimeviy xossalari har xil bo’ladi. Bunga sabab, uglerod 
va vodorod atomlarining o’zaro turli shaklda birika 
olishida. Neft mahsulotlarining kimeviy tarkibi va 
xossalari. Neft mahsulotlarining tarkibidagi barcha 
uglevodorodlar kimeviy strukturasi bo’yicha 3 xil 
guruhga bo’linadi. 
Parafin uglevodorodlar, kimyoviy formulasi: 
𝐂
𝐧
𝐇
𝟐𝐧+𝟐
 
Parafin uglevodorodlar neftning tarkibida asosan 
past temperaturada qaynaydigan (yengil) fraktsiyalarda 

---

ko’proq bo’ladi. Bu uglevodorodlarning birinchi 4 ta 
vakili 0
℃
haroratda va 0,1 MPa bosim ostida gaz 
holatida bo’ladi. 
Bularga: metan 
CH
4
, etan 
C
2
H
6
, propan 
C
3
H
8
, 
butan 
C
4
H
10
kiradi. Parafin uglevodorodlarining 
beshinchi vakili pentan 
C
5
H
12
dan 
C
16
H
34
vakiligacha 
suyuq holatda va 
C
17
H
36
dan boshlab qattiq holatda 
bo’ladilar. 
Parafin uglevodorodlar kimyoviy strukturasiga 
qarab ikki xil guruhga bo’linadi: 
- normal-parafin uglevodorodlar; 
- izomer-parafin uglevodorodlar. 
Normal parafin uglevodorodlarda uglerod va 
vodorod o’zaro to’g’ri zanjir orqali bog’langan bo’ladi. 
Masalan, oktan 
C
8
H
18
ning kimyoviy strukturasini 
ko’ramiz: 
Benzin 
tarkibida 
normal-parafin 
uglevodorodlarning bo’lishi maqsadga muvofiq emas, 
chunki tarkibida shunday uglevodorod bo’lgan yonilg’i 
dvigatelda 
yomon 
yonadi. 
Normal-parafin 
uglevodorodlar yuqori temperatura ta’siriga beqaror 

---

bo’lib, tez oksidlanadi va detonatsion (portlab) yonishni 
keltirib chiqaradi. Lekin, bu uglevodorodlar shu xossasi 
(tez oksidlanishi) tufayli ular tezyurar dizel yonilg’isining 
o’z-o’zidan alangalanish qobiliyatini oshiradi. Normal-
parafin uglevodorodlarning qotish temperaturasi 
yuqori bo’lgani uchun ular ko’proq yozgi sort dizel 
yonilg’i va moylarida ishlatiladi. 
Izomer-parafin uglevodorodlar normal-parafin 
uglevodorodlarning izomerlari xisoblanadi. Ular turli-
tuman tarmoqli strukturalar xosil qiladi. Bitta oktanning 
kimyoviy formulasiga 
𝑆
8
𝑁
18
izooktanlar deb ataluvchi 
17 xil birikma javob beradi. Ularning tarkibidagi 
elementlar bir xil bo’lsa xam, ular turli xil tuzilishga ega 
(molekulalarda atomlar turlicha joylashadi). Shuning 
uchun xam ularning kimeviy va fizikaviy xossalari xar xil. 
Masalan: 17 ta izooktandan biri 2,2,4-trimetilpentan 
deb ataluvchi birikma quyidagicha tuzilishiga ega: 
Izomer-parafin uglevodorodlar benzin tarkibida 
qancha ko’p bo’lsa, shuncha yonilg’i to’liq bo’ladi.