2-mavzu. Neft, gaz va gazkondensatni birlamchi qayta ishlash

Haydashda hosil bo’luvchi qo`shimchalar (xvostlar). 

---

Neftni 
atmosfera 
bosimida 
haydash 
texnologiyasi 
Neftni haydash jarayoni asosan, uni ma’lum 
haroratgacha qizdirib, tarkibidagi uglevodorodlarni bug‘ 
holatga o‘tkazib, keyin sovutish natijasida suyuq holatga 
ya’ni distillyatlar va qoldiq hosil qilishdir. Haydash 
vaqtida qaynash haroratlari bilan farq qiladigan ikki 
komponentdan tashkil topgan aralashma t
1 
qaynash 
haroratigacha qizdiriladi. Bunda oson qaynaydigan 
mahsulot bug‘lanadi va tizimdan chiqarilib sovutiladi. 
Distillyat va qoldiqni toza holda ajratib olish uchun 
haydash jarayonini bir necha marta qaytarish kerak. 
Buning uchun rektifikatsiya jarayonidan foydalaniladi. 
Rektifikatsiya jarayoni maxsus tarelkalar bilan 
jihozlangan kolonna tipidagi vertikal silindrik shakldagi 
qurilmada olib boriladi. Rektifikatsiya jarayonida 
qarama - qarshi harakatlanayotgan bug‘ va suyuq 
fazalar ko‘p marta bir-birlari bilan to‘qnashadi, bug‘ faza 
past haroratda qaynaydigan komponent bilan, suyuq 
faza yuqori haroratda qaynaydigan komponent bilan 
boyitiladi.
Neftni birlamchi haydash atmosfera sharoitida, 
qoldiq qismi esa vakuumda haydaladi. Haydashdan 
hosil 
bo‘lgan 
distillyatlar 
tarkibidan 
engil 
komponentlarni ajratish uchun “o‘ta qizdirilgan bug‘” 
ishlatiladi. Suv bug‘ining sarfi atmosfera kolonnasi 

---

uchun neftga nisbatan 1,5-2,0 % (mass), bug‘latuvchi 
kolonnada esa 2,0-2,5 % (mass) ni tashkil etadi.
Neftni atmosferali haydash qurilmalarida asosan 
neftdan yoki neft aralashmasidan to‘rt distillyatli 
fraktsiyaga va qoldiq mazutga ajratiladi. Uglevodorodli 
gazlar va vodorod sulfidli gazlar yonaki mahsulot 
hisoblanadi. Qurilmaning texnologik sxemasi 4.12 - 
rasmda tasvirlangan. 
Xom-ashyo ikki karra bug‘latishda ikki kolonnali 
(birinchisi oddiy, ikkinchisi murakkab) qurilma 
texnologik tizimini ko‘rib chiqamiz. Neft birinchi 
rektifikatsion kolonnaga kelguncha bir yoki bir necha 
oqimda issiqlik almashtirgichlarda 200-220°C haroratda 
qizdiriladi. Birinchi kolonna yuqori mahsulotlari engil 
benzin va kam miqdordagi gaz hisoblanadi. Qolgan 
distillyatlar ikkinchi kolonnada olinadi. Har ikkala 
kolonna uchun umumiy holda quvurli pech xizmat 
qiladi. 
Oddiy kolonna yuqorisidan ajraluvchi engil benzin 
bug‘lari (oxirgi qaynash harorati 160°C gacha bo‘lgan 
fraktsiyalar) 3 - havoli sovutgichda kondensastiyalanadi, 
so‘ngra kondensat va gazlar 4 - suvli sovutgichda 
sovutiladi va 5 - gaz separatorida ajratiladi. Bu erdan 7 - 
nasos yordamida barqarorlashtirish blokiga yoki 
ikkilamchi haydashga yuboriladi. Engil benzinni bir qismi 
2 - kolonna yuqori tarelkasiga sovuq sug‘orish sifatida 

---

qaytariladi. Qisman benzinsizlantirilgan neft 2 - kolonna 
pastki qismidan 1 - nasos yordamida 6 - zmeevikli 
pechga kiritiladi. Pechda bug‘-suyuqlik holatida (330-
360°C) qizdirilgan neft asosiy 14 - rektifikatsion 
kolonnaga beriladi. Pechda qizdirilgan neftning bir qismi 
2 - kolonnada retsirkulyat sifatida qo‘llaniladi. Kolonna 
yuqorisidagi mahsulot benzin fraktsiyasi bo‘lib, uni 2 - 
kolonnadan olingan benzin bilan taqqoslaganda biroz 
og‘irdir. 14 - kolonna bo‘ylab chiqayotgan benzin 
bug‘lari, shuningdek, suv bug‘lari 15 - havoli 
sovutgichda 
kondensatsiyalanadi. 
16 
- 
suvli 
sovutgichdan so‘ng 17 - gaz separatorida gaz, benzin va 
suvga ajratiladi. Suyuq benzin fraktsiyasi 22 - nasos 
yordamida ikkilamchi haydashga beriladi, bir qismi esa 
14 - kolonnani yuqori tarelkasiga “sovuq sug‘orish” 
sifatida qaytariladi. Bug‘latuvchi kolonnalar 18 va 19 
orqali 20 va 21 nasoslar yordamida 140°C - 240°C va 240
-350°C (yoki 140-220°C va 220-350°C) da qaynovchi 
fraktsiyalar chiqariladi. Birinchisi kerosin fraktsiyasi 
issiqlik almashtirgich 23, havoli sovutish qurilmasi 24 va 
suvli qobiq quvurli sovutgichdan so‘ng qurilmadan 
chiqariladi. Ikkinchi dizel yoqilg‘isi isiqlik almashtirgich 
26, sovutgich 27 va 28-suvli sovutgichdan so‘ng 
qurilmadan chiqariladi.

---