2. mavzu: Leksik semantika

Тафаккур
Тил
	Тафаккур ва тил муносабати
Белги (сема)		Маъно такиби (сема)
Белгилар мажмуи (семема)		Маъно турлари (семемалар)
Тушунча (семема)		Маъно (семема) (тушунча маҳсули)
Фикр (тушунчалар мажмуи)		Мазмун (фикр маҳсули)
тафаккур		Тил

Нарса-ҳодисаларнинг маъно-мазмунини англаш орқали онгда тушунча шаклланади. У турли фанларда маълум бир меъёрга солиниб ўрганилади, бойитиб борилади. Тушунчанинг умумлашма ва ихчам шаклга келтирилган ҳолати тилшуносликда лексик маъно (луғавий маъно), грамматик маъно, услубий маъно сифатида ўрганилади. Маълумки, сўзнинг аташ маъноси изоҳланади, грамматик маъноси эса тушунтирилади. Илмий терминларнинг таърифи ҳам тушунтирилади. Демак, тушунча ифодаловчи бирликларнинг айримлари изоҳланади, айримлари тушунтирилади. Сўз маъноси, яъни семема тил ва нутққа хос, тушунча эса тафаккурга хос ҳодисадир.

Leksik ma’no qirralari

• signifikativ ma’no
• denotativ ma’no
• struktur ma’no
• emotiv ma’no

Signifikativ ma’no

«sof lisoniy» ma’no obektiv voqelikning maxsus lisoniy in’ikosi, leksik birlikning asosiy semantikmundarijasidir. Bunday ma’no yuqorida ta’kidlaganimizdek, belgining (nomning) boshqa bir leksik birlikdan farqlanish uchun tushunchadan muayyan belgilarning tanlab olishi hisobiga yuzaga chiqadi. Mazkur ma’no ko‘pincha so‘z ma’nosi deb yuritiladi va lug‘atlarda izoh sifatida beriladi. Masalan, so‘zining signifikativ ma’nosi O‘zbek tilining izohli lug‘atida shunday beriladi: «go‘dakni uxlatishda yakkaxon usulida aytiladigan qo‘shiq» Signifikativ ma’no «bu leksik birlik qanday ma’no anglatadi?» degan savolga javob beradi.