2. mavzu: Leksik semantika

Trapetsiya modeli

ma’no tushuncha

nom ----------------------------------------------------------------denotat

Leksik birliklrning shakllanishi	Bog’liqlik
Denotat	Ob’ektiv voqelikdgi narsaning umumlashma obrazi
Tushuncha	Ushbu obraz haqidagi bilim, tasavvur, dunyoqarash asosida hosil bo’ladi.
Leksik ma’no	Tushunchaning ixchamlashgan, o’rtacha saviyadagi til egalariga tushunarli ko’rinishi
Nom	Fonemalar tizmasi leksik ma’no bilan birikadi
Leksik birlik (so’z)	Leksik ma’no+nom

Leksik ma’no va tushuncha

Борлиқдаги барча воқелик маълум бир белгилар асосида онгда ўринлашади ва тушунча ҳосил бўлади. Тушунчанинг ихчам, барча тил эгаларига тушунарли ҳолга келтирилган, маълум меъёрга солинган кўриниши маъно ҳисобланади. Семасиология тилдаги барча бирликларнинг маъно жиҳатини (семемани) ўрганади. Шунинг учун семасиологиянинг лексикология, морфология, синтаксис, услубият, лексикография каби бўлимлар билан боғлиқлиги бор.

Тушунчанинг ифодаси маънога нисбатан кенг, чунки тушунча сўзнинг маъноси билан бирга унинг ёзилиши, талаффузи, моҳияти, вазифаси тўғрисидаги ахборотларни ҳам ўз ичига олади.
“Тушунча фикрлаш қобилиятининг натижаси сифатида инсонга нисбатан белгиланса, лексик маънога хос умумлашиш ҳар бир тилнинг ўз доирасида воқе бўлади.
Борлиқдаги нарса-ҳодисалар, белги-хусиятлар, ҳаракат-ҳолатлар белгилар асосида онгда ўринлашади ва тушунча ҳосил бўлади. Тушунча фикрни шакллантиради. Фикрлаш тафаккур бойитади. Тафаккур махсули сифатида тил ва нутқда пайдо бўлади. Шунингдек тил ва нутқ орқали тафаккур кенгаяди. Маълумки, тафаккур тилни бойитади, тил тафаккурни бойитади. Буни қуйидаги чизмаларда акс эттириш мумкин.