2-mavzu. Falsafaning metod, qonun va kategoriyalari. Jamiyat falsafasi. Reja: 1

 
sivilizatsiya 
ko‘proq turli mamalakatlarning 
moddiy taraqqiyotdagi umumiylikni, 
madaniyat e
sa manaviy taraqqiyot sohasidagi o‘ziga 
xoslikni aks ettiradi. 
Madaniyatning rivojlanishida fan, texnika va texnologiyadagi sifatiy o‘zgarishlar muhim 
ahamiyatga ega. Insoniyat tarixida 
yozuvning paydo bo‘lishi, kitob nashr etishning
ixtiro qilinishi 
eng buyuk texnologik kashfiyotlardan bo‘lib, 
 
madaniy qadriyatlarni saqlash, ularni ayriboshlash, bir 
avloddan boshqasiga etkazib berish imkoniyatini yaratgan bo‘lsa, 
hozirgi zamon ilmiy-texnika 
taraqqiyoti yutuqlari
(radio, kino, televidenie, axborot kompyuter texnologiyalari, internet va 
hokazolar) tufayli ulardan foydalanish jarayoni rivojlanib, ommaviy tus oldi. Lekin ilmiy-texnika 
taraqqiyoti imkoniyatiga mos keladigan umumiy madaniy saviyaning keskin o‘sishi hali yuz 
bermadi. Chunki madaniy saviya shaxsning manaviy madaniyatini shakllanishi bilan bog‘liq 
murakkab jarayon bo‘lib, u marifat, talim, tarbiyaga borib taqaladi. Madaniyatning keyingi 
rivojlanishi esa sivilizatsiya yutuqlaridan gumanistik, yani shaxs va jamiyatning ravnaqi yo‘lida, 
avvalo tinchlik va barqarorlikni taminlash maqsadlarida foydalanishga bog‘liq. 
Jamiyat rivoji – tabiiy-tarixiy jarayondir. Tarix falsafasida jamiyatning chiziqli va chiziqsiz, 
formasion va sivilizasion rivojlanish konsepsiyalari mavjud. Masalan, chiziqli rivojlanish 
g‘oyasiga ko‘ra, jamiyat malum vaqtga qadar quyidan yuqoriga, oddiydan murakkabga 
ilgarilanma, progressiv rivojlanib boradi. 
Progress
 
(lot. progressus – ilgarilanma harakat) – 
obektning tashkillik darajasining oshib borishi bilan bog‘liq orqaga qaytmaydigan sifatiy 
o‘zgarishdir. Bunda muayyan sivilizatsiyaning paydo bo‘lishi, rivojlanib takomil bosqichiga 
etishi va malum vaqtdan keyin esa so‘nib, intihosiga etishi – regress tarzida tushuniladi. 
Regress 
(lot. regressus – orqaga yo‘naltirilgan harakat) –obektning tashkillik darajasining pasayib borishi 
bilan bog‘liq orqaga qaytmaydigan sifatiy o‘zgarishidir. 
Jamiyatning formasion konsepsiyasi inqilobiy rivojlanish g‘oyasiga asoslangan. Lekin 
tarixda jamiyatning inqilobiy rivojlanish usuli ham nazariy, ham amaliy jihatdan o‘zini oqlamagan. 
Mashhur tarixchi va faylasuf olimlar Arnold Toynbi, Nikolay Berdyaev, Vladimir Solovevlar 
ijtimoiy inqilobni jamiyat rivojining tormozi, tadrijiy rivojlanishga nisbatan ancha past, hech 
qanday ijobiy samara bermaydigan, ko‘plab yo‘qotishlarga olib keluvchi, sivilizatsiyani tanazzulga 
yuz tutayotganligining ko‘rsatkichi sifatida tavsiflaganlar. 
Bugungi kunda falsafada jamiyat rivojini sinergetik metodologiya asosida, o‘zini-o‘zi 
tashkil etuvchi, tadrijiy rivojlanuvchi murakkab tizim sifatida tahlil etish ustivorlik qilmoqda.