2 мавзу. Электр занжирлар

3.3. Синусоидал функциянинг таъсир этувчи қиймати


Ҳар қандай электр занжиридаги токнинг қийматини билиш, баҳолаш ёки аниқлаш муҳим аҳамиятга эга.
Ўзгармас ток занжирида ток миқдори доимо ўзгармас бўлгани учун уни электр занжири қонунлари ёки ўлчаш асбоблари ёрдамида ўлчаш мумкин. Ўзга-рувчан ток занжирида эса ток ўз йўналиши ва қийматини узлуксиз ўзгартириб туради,шунинг учун уни ихтиёрий лаҳзадаги оний қийматлар орқали баҳолаб бўлмайди. Шу боисдан ўзгарувчан токнинг таъсир этувчи (эффектив)ёки ўртача қийматидан фойдаланилади. Умумий ҳолда, ўзгарувчан токнинг таъсир этувчи қиймати деб, мазкур токнинг Т давр ичида R қаршиликдан ўтаётиб, худди шу катталикдаги ўзгармас ток таъсирида ажралиб чиқадиган иссиқлик миқдорига эквивалент бўлган қийматига айтилади.
Маълумки, ўзгармас токнинг R қаршиликдан Т давр ичида ўтишида ажралиб чиққан иссиқлик миқдори; Q_- = I ² RT
Шу даврда R қаршиликдан ўтган синусоидал ток i = I_m sin  t таъсиридан аж-ралиб чиққан иссиқлик миқдори эса
Иккала ток иссиқлик таъсирининг эквивалентлик шарти Q_- Q_ га биноан
ёки ёки (3.6)
Демак, синусоидал ўзгарувчан токнинг таъсир этувчи қиймати унинг максимал қийматидан марта кичикдир.
Юқоридагига ўхшаш йўл билан синусоидал ўзгарувчан ЭЮК ва кучланишларнинг ҳам таъсир этувчи қийматларини ёза оламиз:
(3.7),
(3.8)
Ўзгарувчан ток занжиридаги барча ўлчов асбоблари синус­оидал катталиклар-нинг таъсир этувчи қийматларини ўлчашга мўлжалланган.


3.4. Синусоидал катталикларнинг ўртача қиймати.

Баъзан электр занжирлари-нинг ва ўзгарувчан ток қурилмаларининг ишлаши таҳлил қилинганда синусоидал ўзгарувчан катталик­ларнинг ўртача қийматини аниқлаш керак бўлади. Умуман, синусоидал катталикларнинг давр ичидаги ўртача қиймати нолга тенг бўлганидан унинг мусбат ярим даврдаги ўртача қиймати инобатга олинади (3.4–расм). Унинг ўртача қиймати: (3.9), (3.10)

3.4 - расм


Ўзгарувчан ток таъсир этувчи қийматининг унинг ўртача қийматига нисбати (I  I_ўр) синусоидал шаклининг коэффициенти К_ф ни ифодалайди:

(3.11)
Олинган нисбат синусоидал ўзгарувчан катталикларнинг ўртача қийматлари маълум бўлса, уларнинг таъсир этувчи қийматларини аниқлашга ва аксинча, таъсир этувчи қийматлари маълум бўлса, ўртача қийматларини аниқлашга имкон беради:
I  1,11 I_ўр : E  1,11 E_ўр : U  1,11 U_ўр (3.12)