2-Ma`ruza. Tayanch harakat apparatining yosh xususiyatlari va gigiyenasi. Ovqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi. Qon va qon aylanish tizimining yosh xususiyatlari va gigiyenasi

1-jadval 

Organizm uchun bir kecha-kunduzda zarur bo’ladigan vitaminlar miqdori 

 

Vitaminlar (mg hisobida) 

D

internatsional

birliklarda 

A 

V

1 

V

2 

S 

R

R 

Katta yoshli odam 

1 

1

-3 

2

3

0- 75 

1

2-20 

100 g

acha 

Homilador, 

emi

zikli 

ayollar 

2- 

2,5 

3 

2

7

5- 100 

1

8-20 

500-1000 

7  yoshgacha  bo’lgan 

bolalar 

1 

1 

2

3

3 

1

2 

500- 1000 

7 

yoshdan 

katta 

bolalar 

1 

1

,5-2 

2

5

0 

1

2 

500-1000 

Y E   v i t a m i n   mu s k u l l a r n i n g   r i v o j l a n i s h i   u c h u n   z a r u r .   U   q o n n i n g   i v i s h i d a   mu h i m  a h a m i y a t g a  

e g a .  

K   v i t a m i n   y a n g i   k a r a m ,   s a b z i d a ,   x o m  p o m i d o r d a ,   a r c h a ,   n i n a   b a r g l i l a r d a   k o ’ p   b o ’ l a d i   v a  

h o k a z o .  

B1 

v i t a m i n   n e r v   t i z i m i   s i i s h i n i   y a x s h i l a y d i ,   u g l e v o d l a r   a l m a s h i n u v i n i n g   b o s h q a r i l i s h i d a  

i s h t i r o k   e t a d i .   B u   v i t a mi n   p i v o   a c h i t q i s i d a ,   o ’ r m o n   y o n g ’ o g ’ i d a ,   j i g a r d a ,   t u x u m   s a r i g ’ i d a   b o ’ l a d i .  

V 2   v i t a m i n   o ’ s i s h   f a k t o r i   d e yi l i b ,   n e r v   t i z i m i s i n i n g   f a o l i y a t i   u c h u n   v a   q o n   ya r a t i l i s h i   u c h u n  

z a r u r .   B u   v i t a m i n  

B1 

v i t a m i n   b o r   ma h s u l o t l a r d a   b o ’ l a d i .  

S   v i t a m i n .   B u   v i t a m i n   Y e t i s h m a g a n d a   b o l a   d a t s i n g a   k a s a l l i g i   p a y d o   b o ’ l a d i .   U n i n g   mi l k i ,  

o g ’ z i   y a r a l a n a d i ,   t i s h l a r i   t u s h i b   k e t a d i .   B u   v i t a m i n   k a r a m,   p e t r u s h k a ,   p o m i d o r d a ,   k o ’ k p i yo z ,  

k o ’ k n o ’ x a t ,   n a ` m a t a k ,   a p e l s i n ,   l i mo n ,   m a n d a r i n ,   o l ma d a   k o ’ p b o ’ l a d i .   D e m a k ,   o r g a n i z m d a   b a r c h a  

t u r d a g i   v i t a m i n l a r   t a l a b   e t i l g a n   d a r a j a d a   b o ’ l i s h i   k e r a k .  

---

Botulizm.  Tabiatda  keng  tarqalgan  botulinus  tayokchasi  bilan  zararlangan  ovqatni  iste’mol 

qilish  orqali  odam  o‘tkir  zaharlanadi.  Odam  zaharli  konservalar,  quziqorin,  tuzlangan  baliq, 

dudlangan  mahsulotlar,  go‘sht  orqali  yukadi.  Bir  necha  soat  o‘tgach  zaharlanish  belgilari  paydo 

bo‘ladi:  muskullari  bo‘shashadi,  ko‘zi  yaxshi  ko‘rmaydi,  og‘zikuriydi,  nutqi  buziladi,  yutishi 

qiyinlashadi,  nafas  olishi qiyinlashib,  bemor  halok bo‘lishi mumkin.  Stafilokokklardan  zaharlanish. 

Terisiga  yara  chiqqan,  angina,  konyuktivit  bilan  og‘rigan  kishilar  infeksiya  tashuvchi  bo‘ladilar. 

Odamning  tomog‘ida,  burun  shilliq  qavatida,  terida,  ichagida  kasallik  mikroblari  bo‘ladi.  Bu 

mikroblar  sut,  baliq,  mahsulotlarida,  sabzavotlarda  bo‘ladi.  Bunda  odam  qusadi,  qorinda  og‘riq 

paydo  bo‘ladi,  harorat  ko‘tariladi.  Dizentiriya,  dizentiriya  tayokchalari  orqali  yuqadi.  Asosan  iflos 

qo‘l orqali o‘tadi va nihoyatda  yuqumli hisoblanadi. Bola tez suv  yo‘qotadi, harorat ko‘tariladi, ich 

ketadi  va  ba’zida  qon  aralash  bo‘ladi.  Bakteriyasiz  zaharlanishga  qo‘ziqorindan,  qo‘rg‘oshindan, 

bodom,  o‘rik,  olxo‘ri,  shaftoli  danagidan  zaharlanish  kiradi.  Ovqatdan  zaharlanishning  oldini  olish 

uchun  maxsulotlarni  to‘g‘ri  saqlash,  sanitariya-gigiena,  shaxsiy  gigiena  qoidalariga  rioya  qilish 

kerak. 

Tirik organizm ichki muhit barkarorligini saqlash uchun, organizmga kirgan oziqa moddalar, 

suv,  havo  va  boshqa  moddalarning  almashinish  qoldiqlarini  tashqi  muhitga  chiqarib  turishi  shart. 

Chunki  moddalar  almashinuvi  koldiqlari  siydikchil,  siydik  kislota,  kreotinin  va  shunga  o‘xshash 

moddalar mikdori qonda ortib ketsa, organizm zaharlanadi. 

Organizmga dori sifatida yoki boshqa vaziyatda kiritilgan et moddalardan tashqari, organizm 

ichki muhiti muvozanatini saqlash uchun kerakli moddalarni chiqarishi ham shart. 

Organizmdan  tashqariga  ajraluvchi  chiqindi  moddalarni  ekskretlar  deb  ataladi.  Ajratuvchi 

organlarni ekskretor deyiladi. Ekskretor organlarga nafas yo’li, teri, ichak yo’li va buyrak kiradi. 

O‘pka  orqaili  karbonat  angidrid,  qisman  suv,  efir,  xloroform  va  engil  uchuvchi  gazlar 

ajraladi. 

Teri  orqali  qisman  suv,  tuzlar,  mikroelementlar,  azot  almashinish  qoldiqlari  va  siydikchil 

moddalar ajraladi. 

Hazm yo’li orqaili esa hazm bo‘lmagan oziqa moddalar qoldiqlari, metal tuzlari, qisman suv, 

ba’zi dorilarning va organik buyoklarning qoldiqlari ajraladi. 

Buyrak  orqaili  esa  organizmdan,  ortiqcha  suv,  tuzlar,  mineral  moddalar,  to‘qima  va 

hujayralarda  modda  almashinish  qoldiqlari,  siydik  kislotasi,  mochevina,  kreotinin  va  iste’mol 

qilingan dori qoldiqlari ajraladi. 

Buyrak  faoliyati  faqat  qoldiq  moddalarni  tashqariga  chiqarib  tashlashdan  iborat  emas. 

Bundan tashqari bir necha hayotiy muhim vazifalarni bajarishda ishtirok etadi: 

1.

 

Qon   va   boshqa   ichki   muhit   suyukliklarining  xajm   muvozanatini saqlashda; 

2.

 

Bu suyukliklarni osmatik muvozanatini saqlashda; 

3.

 

Kislota-asos muvozanatini saqlashda; 

4.

 

Qonda      miqdori      ortib      ketgan    organik    moddalarning    ortiqchasini  chiqarib 

tashlashda; 

5.

 

Oqsil, yog’ va uglevodlar almashinuvida; 

6.

 

Qon   bosimi,   eritrotsitlarning  hosil  bo‘lishi,   qonning  ivishi  va boshqa 

jarayonlarda ishtirok etadi.